Çocuk ve Genç

Tıp alanında doktorlar için laboratuar testleri, teşhis koymaya ve tedavi yöntemlerini belirlemeye nasıl yardımcı oluyorsa, eğitim alanında da psikolojik test ve envanterler psikologlar için, öğrencinin durumunun saptanması, doğru yaklaşımların sergilenmesi ve yönlendirmelerin yapılabilmesi için aynı amaca hizmet eden vazgeçilmez araçlardır.

Sorunları belirleyen testlerin yanı sıra eğitimde bireyselliği öngören, öğrencinin kişilik özelliklerini, yeteneklerini, risk faktörlerini, tutumunu, ilgi ve meslek eğilimini saptamak için kullanılan test ve envanterler de vardır. Bundan dolayı, hangi durumda hangi test-envanterlerin kullanılacağına karar vermek ve testleri yorumlamak çok önemli bir uzmanlık alanıdır.

Eğitim alanında psikolojik test ve envanterlerin kullanımı ile ilgili bilgi verir misiniz?

Eğitim alanında, psikolojik testler çok uzun yıllardır kullanılıyor. Hatta ilk psikolojik test de bu amaçla geliştiriliyor. 1900 yıllarda Catell’in çalışmalarını takiben, 1904 yılında Fransız devletinin isteği üzerine, Alfred Binet tarafından çocukların zihinsel yeteneklerine göre uygun okullara yönlendirilmesi amacı ile zihinsel yetenekleri ölçen bir test geliştiriliyor. 1904 yılında geliştirilen test, 1905 ve 1916 yıllarındaki revizyonları ile bugünkü adıyla Standford Binet olarak halen kullanılıyor. Psikolojik testler alanındaki öncü sayılabilecek bu ilk gelişmelerin ardından, psikolojik testlere artan ilgi büyüyor, pek çok test geliştirilmeye başlanıyor ve bu testler bütün dünyada eğitim alanında kullanılıyor.

Eğitimde psikolojik testler ve envanterler hangi amaçlarla kullanılmaktadır?

Genel olarak, psikolojik testler, gerek eğitimde gerekse diğer alanlarda, terapi, danışmanlık ve eğitim programlarının planlamasında ön değerlendirmeye yardımcı araçlar olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle, psikolojik testlerin yanı sıra gözlem ve bireysel görüşmelerin önemi büyüktür. Bununla birlikte kısa sürede, kişi ile ilgili geniş bir yelpazede detaylı bilgi veren psikolojik testler, gerek eğitimcilerin gerekse psikologların, psikiyatrların, psikolojik danışmanların, çocukların ve gençlerin akademik başarılarının, bilişsel işlevlerinin, duygusal sorunlarının, yeteneklerinin ve ilgilerinin değerlendirilmesinde sıkça başvurdukları bir yöntemdir.

Eğitim alanında ne gibi testler ve envanterler kullanılır?

Eğitim alanında pek çok ölçme ve değerlendirme aracı kullanılabiliyor; bilişsel testler, başarı ve yetenek testleri, ilgi ve tutum testleri ve kişilik testleri gibi. Bu noktada önemli olan öğrencinin hangi nedenle psikolojik teste yönlendirildiğinin net bir şekilde ortaya konması ve bu ihtiyaca yönelik testlerin seçilmesidir. Yapılan testler neticesinde, sonuçların objektif bir şekilde değerlendirilmesi, velilerin ve öğrencilerin bu konuda bilgilendirilerek, uygun yol haritasının çizilmesi gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında, eğitimde kullanılan psikolojik testleri kabaca ikiye ayırmak mümkün.

İlk grup testler, daha çok çocuğun ya da gencin okul başarısını olumsuz yönde etkileyen bilişsel ve duygusal sorunların değerlendirilmesine yöneliktir. Duygusal faktörler, özellikle de ergenlik döneminde okul başarını gölgeleyen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Dikkat, konsantrasyon, hafıza gibi bilişsel işlerlerdeki bir takım sorunlar ya da öğrenme güçlüğü de öğrencinin akademik başarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Yine, adeta sınav cenneti olan ülkemizde, sınav kaygısı ve sınav performansını olumsuz yönde etkileyen diğer faktörlerin değerlendirilmesinde ve uygun terapötik/danışmanlık sürecinin planlanmasında psikolojik testlerin önemi büyüktür.

İkinci gruptaki testler ise, daha çok öğrencinin yeteneklerinin, ilgi alanlarının, yetkinliklerinin belirlenmesi, mesleki yönlendirme ve kariyer planlamasında kullanılan testlerdir. Bu testlerdeki ana hedef, çocuğun yetenekleri ve ilgileri doğrultusunda, uygun bir mesleki yönlendirmenin yapılabilmesidir.

Eğitim alanında kullanılan psikolojik test-envanterlerin seçiminde nelere dikkat edilmelidir?

Bugün yukarıda sözü geçen amaçlar için geliştirilmiş pek çok test-envanter vardır ve bu noktada yapılacak seçim de uzmanlık gerektiren bir alan olarak görülmektedir. Bilişsel işlevlerin, duygusal ve davranışsal problemlerin değerlendirilmesine yönelik testler, başarı ve yetenek testleri, sınav kaygısı gibi öğrencinin başarısını olumsuz yönde etkileyen faktörlerin belirlenmesinde kullanılan testler, ilgi ve tutum testleri, okul başarısının değerlendirmesinde olduğu kadar mesleki yönlendirmede de, eğitim alanında sıklıkla kullanılmaktadır.

Burada en çok dikkat edilmesi gereken husus uygun testin seçilmesidir. Ayrıca uygulayıcının gerekli test konusunda bilgi ve birikiminin olması ve kullanılan testin geçerlik ve güvenirlik çalışmasının yapılmış olmasıdır. Bu noktada, kapsamlı ve güvenilir bilgiyi veren test ve envanterler daha çok tercih edilmektedir. Örneğin, IPAT (Institute of Personality and Ability Testing Inc.) tarafından geliştirilen 16PF Kişilik Envanteri’nin, ergenler için geliştirilmiş  versiyonu olan 16PF KİM Kişilik ve Mesleki Yönlendirme Envanteri, 11-22 yaş arasındaki öğrencilere kapsamlı ve bütüncül bir değerlendirme yapma ve bu yönü ile eğitim alanındaki çeşitli ihtiyaçlara yönelik farklı amaçlarla kullanılmaktadır. DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü’nün Türkiye kullanım haklarına sahip olduğu bu envanter, ilk kariyer seçimi, eğitim hayatına uyum sağlama, kişisel ve sosyal alanda yaşanan zorluklar veya gelişim sürecinde karşılaşılan sorunlar gibi kişiliğin önemli rol oynadığı alanlarda dünyada çeşitli eğitim kurumlarının kariyer danışmanlığı ve rehberlik hizmetlerinde kullandığı etkili bir ölçüm aracıdır. Yine, 16PF KİM yetenekli ve risk altındaki gençlerin belirlenmesi amacıyla da okullarda ve diğer eğitim kurumlarında sıklıkla tercih edilmektedir.

Peki, anne-babalar, eğitimciler ve uzmanlar hangi durumlarda çocuklarını psikolojik teste yönlendirmeli ve ne yapmalıdırlar?

Psikolojik testler, çoğunlukla ihtiyaç doğrultusunda uygulanır. Bu noktada anne ve babalar çocuklarının gerek sınıf öğretmenleriyle, gerekse rehber öğretmenleriyle sürekli iletişim ve işbirliği içersinde olmalı ve çocuklarını iyi gözlemlemelidirler. Şüphesiz çocuklar ve ergenler söz konusu olduğunda,  okul başarısındaki düşüşler, çocuğun veya gencin anne-babası ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerindeki bozulmalar vs. gibi durumlar söz konusu olduğunda profesyonelden yardım alınmalı ve bu yönde bir değerlendirme yapılmalıdır.

Son yıllarda sıklıkla gündeme gelen mesleki yönlendirme ve kariyer planlama alanında da ailelerin çocuklarının öğretmenleri ile iş birliği içerisinde, gerekli profesyonel yardımı almalarını öneriyoruz. Mesleki yönlendirmede kullanılan psikolojik testler, yukarıda da ifade ettiğim gibi daha çok çocuğun veya gencin ilgi ve yeteneklerinin ve hatta risk faktörlerinin belirlenmesine yönelik oluyor.

Yrd. Doç. Dr. Canan Savran DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü Test- Envanter Danışmanı