İletişim Kuramı Perspektifinden Psikanaliz
Bir süredir iletişim kuramı çerçevesinde çeşitli konuları ele alıyoruz. Bugün yine iletişim kuramı perspektifinden bir başka merak uyandıran konuya, psikanalitik psikoterapiye, değineceğiz. Bir not düşmekte fayda var: Psikanaliz ve psikanalizin türevi psikanalitik psikoterapiler, teorik bakımdan çok zengin ve üzerine pek çok şey söylenebilecek olan başlıklar. Biz ise bugün yalnızca iletişim kuramı paralelinde psikanalitik ekolden konuşacağız.
Devam etmeden, daha önceki yazılarımızda yer verdiğimiz bir açıklamayı yineleyelim: İletişim kuramı, en genel tanımıyla, insan ilişkilerini, psikopatolojiyi (psikolojik sağlık sorunlarını), ve psikoterapiyi, kişilerarası ilişkiler bağlamında ve iletişim biçimleri üzerinden inceleyen bir yaklaşım. İnsanı, içsel psişik deneyimleri sınırlarında değil, içinde bulunduğu sosyal ve kültürel alanlar ve ilişkisel bağlamlar içerisinde değerlendirmenin önemini vurgular. Başka bir deyişle, bireyin davranışlarının anlaşılmasının, yalnızca, bireyi, kişilerarası alandaki ilişkileri ve bu ilişkileri belirlemek üzere kullandığı iletişim biçimleri ile bir bütün halinde görerek mümkün olduğunu savunur.
Ä°letiÅŸim kuramı ve psikanalitik ekollerin; insana, iliÅŸkilere, psikopatolojiye ve psikoterapiye dair varsayımları, bazı bakımlardan benzerlik gösterse de, genel olarak oldukça farklı, ve iletiÅŸim kuramının psikanalize ve psikanalitik terapilere dair eleÅŸtirel bir bakışı var. Ä°letiÅŸim kuramının aksine, psikanalitik ekole göre, psikoterapide üzerinde durulması gereken baÅŸlıca konu, kiÅŸinin gözlemlenebilir iletiÅŸimsel davranışlarından ziyade, içsel psiÅŸik yaÅŸantılarıdır. KiÅŸinin duyguları, fantezileri, çaÄŸrışımları ve rüyalarıyla ilgilenir. Öte yandan, bundan psikanalitik ekollerin iliÅŸkiler üzerinde durmadığının anlaşılmaması gerekir; zira, terapi sürecinde özellikle analist ve analizand/hasta (bunlar, psikanalitik ekolün danışan için kullandığı tabirlerdir) arasındaki iliÅŸkiye odaklanılır. Bu iliÅŸkinin, kiÅŸinin hayatındaki önemli figürlerle kurduÄŸu iliÅŸkileri yansıttığına; yani hastanın analistle bir “aktarım iliÅŸkisi” kurduÄŸuna inanılır ve psikoterapi sürecinde bu iliÅŸki üzerinden çalışmak çok öncelikli bir yer tutar. Bununla birlikte, hemen altını çizelim; aktarım iliÅŸkisi üzerinden çalışılan, esas olarak kiÅŸinin içsel psiÅŸik yaÅŸantılarıdır.
Ä°letiÅŸim kuramına göre, tüm psikoterapiler gibi, psikanalitik psikoterapi de, özünde, bir iletiÅŸim sürecidir ve terapide kiÅŸide eÄŸer bir deÄŸiÅŸim gerçekleÅŸiyorsa, bunun, terapistle arasında deneyimlenen gözlemlenebilir iletiÅŸimsel davranışlarla ilgili olduÄŸu kabul edilir. Hatırlarsanız, iletiÅŸim kuramının, kiÅŸinin kendisini anlamasını, yani içgörü kazanmasını, yalnızca iliÅŸkisel alandaki yeniliklerin bir “yan ürünü” olarak deÄŸerlendirdiÄŸini, deÄŸiÅŸim saÄŸlayan bir unsur olarak kabul etmediÄŸini söylemiÅŸtik. Psikanalitik ekollere göre ise, içgörü, deÄŸiÅŸimin baÅŸlıca önkoÅŸulu.
Ä°letiÅŸim kuramı perspektifinden psikanaliz ve psikanalitik psikoterapilerde analist ile hasta arasında geliÅŸen iliÅŸkiye deÄŸinecek olursak, tümleyici (hiyerarÅŸik), hatta birçok kez tümleme-ötesi bir iliÅŸkiden söz edebiliriz. Hatırlarsanız, daha önce, bir kiÅŸinin iliÅŸkiyi tanımlamak, yani belli bir çerçevede yapılandırmak amaçlı söylemlerini ve davranışlarını “manevra” olarak tanımlamış; diÄŸer tarafın manevralarını kontrol ederek iliÅŸkiyi kontrol eden kiÅŸilerin, tümleme-ötesi iliÅŸki kurduklarını belirtmiÅŸtik. Ä°letiÅŸim kuramına göre, analist, çeÅŸitli manevralarla kiÅŸinin davranışlarını kontrol eder, ancak kontrol ettiÄŸini yadsır. ÖrneÄŸin, daha ilk seanslardan, kiÅŸiye, istediÄŸi konuda konuÅŸabileceÄŸi mesajını verir. Bu, aynı zamanda, kiÅŸinin ne konuÅŸacağını kendisinin belirleyeceÄŸi anlamına gelir. Çünkü danışana daha en baÅŸta “ne istersen konuÅŸabilirsin”, diyerek seansta nelerin yer alabileceÄŸini belirlemiÅŸ olur. Daha açık bir ÅŸekilde söyleyecek olursak, analist, kontrolü hastaya bırakır gibi gözükse de, onu seansın yönünü belirlemeye yönlendirerek, iliÅŸkiyi tümleme-ötesi bir biçimde kontrol eder.
Ä°letiÅŸim kuramına göre, psikoterapi ortamında terapistin tümleyici (hiyerarÅŸik) iliÅŸkinin “ikincil” (ast) konumunda bulunması olaÄŸan deÄŸildir; terapist, çeÅŸitli manevralarla iliÅŸkiyi hep kontrol eder. EÄŸer terapistin herhangi bir zamanda ikincil konumda göründüğü bir iliÅŸki var ise, bu, yalnızca, terapistin iliÅŸkiyi tümleme-ötesi bir düzeyde kontrol etmekte olduÄŸu anlamına gelir.
Terapistin kimi zaman ikincil konumda bulunmaya razı olması gerekir; terapist, hastanın/danışanın “üstün” konuma geçmesine izin verebilmelidir. Dikkat çektiÄŸimiz üzere, bu, terapistin kontrolü bırakması deÄŸil; aksine, kontrolü vererek iliÅŸkiyi kontrol etmesi, yani aslında iliÅŸkide “birincil” konumda olmayı sürdürmesidir. Ä°letiÅŸimsel bakımdan deÄŸerlendirdiÄŸimizde, psikanalitik ekol, hastadan herhangi bir ÅŸekilde davranmasını talep etmez; hasta “üstün” bir konuma geçmeye çabaladığında buna izin verir ve bunun aracılığıyla ortaya çıkan ruhsal malzeme ile çalışır. Hasta, kontrole geçmeye çalıştığında, analistin soru ve yorumlarına karşı çıktığında, yani iÅŸbirliÄŸi yapmadığında, bu, analiste karşı kiÅŸisel bir tepki olarak deÄŸerlendirilmez; söz konusu yaÅŸantıya dair derinlere inmeye veya deÄŸiÅŸmeye direnç olarak kabul edilir. Psikanalitik süreç ilerledikçe hastanın da kendi duygu, düşünce ve davranışlarını alışageldiÄŸinden farklı bir biçimde yorumlaması beklenir. ÖrneÄŸin, bir sorusu üzerine terapistini terslediÄŸinde, aslında neden terslediÄŸini, bu sorunun içsel psiÅŸik dünyasında nereye temas ettiÄŸini irdeleyerek samimi bir biçimde fark etmesi arzu edilir.
İletişim kuramının aksine, psikanalitik ekole göre, kişinin savaşımı öncelikle kendi kendine verilen, içsel bir savaşımdır. Başka bir deyişle, ilişkiselden ziyade, kişiseldir. Buna paralel olarak, iletişim kuramı, kişinin farkında olmaksızın ilişkilerini kontrol etmek için semptomlar geliştirdiğini savunurken, psikanalitik ekole göre semptomların sağladığı herhangi bir ilişkisel ayrıcalık, yalnızca bir ikincil kazançtır.
Kaynaklar
Haley, J. (1972). Strategies of Psychotherapy. New York, NY: Grune Stratton.
Haley, J. (1987) Problem Solving Therapy. Wiley.
Watzlawick, P; Bavelas, J; Jackson, D. (1967). Pragmatics of Human Communication; A Study of Interactional Patterns, Pathologies and Paradoxes.
13.07.2012
Benzer İçerikler :
Geçen hafta beraberliğini bir an önce bitirmek isteyenler için uygulayabilecekleri, bilimsel temeli sağlam, garantili teknikleri sırasıyla anlatm...
Son iki yazımızda mutluluk üzerine konuşmuş ve bilimsel çalışmalardan yararlanarak mutluluk kavramının çeşitli çağrışımları; kültürlerarası benzerlik ve...
Daha önce birkaç yazımda hayatta iyimser veya kötümser olmanın ne gibi sonuçlar doğurduğunu dile getirmiştim. İş yaşamında, okulda, yakın ilişkilerde, ru...
Bildiğiniz gibi, bir süredir, irrasyonel tarafımız üzerine konuşuyor; yaşantımızdan örneklerle, bu bilinmeyen tarafımızı keşfe çıkıyoruz. Hangi durumlarda, ...
İlginizi Çekebilir :
Hatırlarsanız sizlere daha önceki yazılarımda travmanın ne olduğundan ve birey üzerindeki olumsuz etkilerinden söz etmiştim uzun uzun. Bu hafta ise, medya ve ...
Geçen hafta hangi evliliklerin iyi gittiÄŸini, hangilerinin kötü gittiÄŸini anlayabilmek için araÅŸtırmalara bakalım demiÅŸ ve bunun için de Gottman’Ä...
Geçen hafta iyimser ya da karamsar olmanın genel olarak yaşamı, sağlığı ve işimizi etkilediğinden söz etmiştik. İyimserlerin depresyona çok daha fazla dirençli ...
Geçen hafta, “Yetkinlikler Meselesi” ile ilgili olarak yanlış anlaşılan bir kaç noktayı netliÄŸe kavuÅŸturmaya çalışmıştık. Parantezi kapayÄ...