İnsanın Doğası 2
Geçen hafta tüm kültürlerde ortak, evrensel duygu ve davranış özelliklerinden söz edebilir miyiz diye sorduk. Bu soru önemliydi çünkü eÄŸer insan davranışını açıklayabileceÄŸimiz çok temel özellikler (korkular ve ihtiyaçlar/motivler) varsa ve eÄŸer bunların sayısını, örneÄŸin 5-6’ya indirebiliyorsak, iliÅŸkilerimizi düzenlemek görece basitleÅŸebilirdi.
Antropolojik çalışmalara baktığımızda, gerçekten de tüm kültürlerde ortak pek çok duygu ve davranışın olduğunu gördük. Bunlara en iyi örnek korkular: Tüm kültürlerde Kapalı alan(klastrofobi), Açık alan(agorafobi), Yükseklik, Yılan, Fare, Örümcek korkusu var. Bu korkuları edinmek için bir kere korkmak yetebiliyor. Yani uçakta yaşanan bir türbülans bizim uçak korkusu geliştirmemize neden olabiliyor. Hatta hayatta hiç görmemiş olsak bile yılandan ve fareden korkabiliyoruz.
Milyonlarca insan araba kazası geçirdiÄŸi halde, hiç kimse “araba korkusu” edinmiyor. Bıçaklanan, kurÅŸunlanan insanlar bıçak ya da tabanca korkusu geliÅŸtirmiyorlar. Ama bir kere boÄŸulma tehlikesi geçiren kiÅŸi ömür boyu denizden uzak durabiliyor. Bu nasıl olabiliyor? Söylenen ÅŸey; evrensel korkuların yaÅŸamsal önemi olduÄŸu. Yani bu korkular olmazsa yaÅŸamı yitirme olasılığımız fazla. BaÅŸka türlü diyecek olursak; bu korkuları olmayan türler tarihten silinmiÅŸler.
Genetik Miras
Belli korkuların genetik mirasla ilişkisi bilimsel araştırmalar tarafından da desteklenmiş durumda. Örneğin, Psikolog Martin Seligman'ın gerçekleştirdiği bir klasik koşullanma deneyinde deneklere belirli objelerin resimleri gösterilmiş ve sonrasında elektroşok verilmiştir. Çalışmada, deneklerin resimlerde gösterilen objelere karşı fobi geliştirmeleri hedeflenmiştir. Denekler, gösterilen resimler örümcek ya da yılan resmi olduğunda, iki ile dört elektroşoktan sonra bu objelere karşı fobi geliştirirken, çiçek ya da ağaç resimlerine fobik tepkiler göstermeleri daha fazla elektroşok verildikten sonra mümkün olmuştur.
Yukarıdaki türden korkular söz konusu olduğunda, korkulan şey veya durum ortada yoksa, korku da yok. Yani asansöre binmek zorunda değilsek asansör korkusunu yaşamıyoruz. Ama bir grup korku var ki, eğer bir kere edinmişsek her an, her saniye yaşayabiliyor ya da hissedebiliyoruz: Dışlanma, ihmal, terk, önemsenmeme, küçük düşürülme, aldatılma, yalnız kalma, güvensiz hissetme bunların en önemlileri. Bir terapisti en çok zorlayan sorunlar bu korkularla ilgili olanlardır. Muhtemelen bunları çok yakınlarımızla olan ilişkilerimizde edindiğimiz ve belki de bir defa değil pek çok defa yaşadığımız için. Ama hepsinin ortak yanı yaşamsal önemi olmaları. Yani annem beni terk ederse veya ben annemden uzaklaşırsam yaşamımı sürdüremiyebilirim. Annemin beni, benim de annemi kaybetme korkum insan türünün devamını garantileyen sigorta. Ama garip bir şekilde, yine türün devam edebilmesi için, benim annemden ayrılmayı becermem, annemin de beni bırakabilmesi gerekiyor. Yani gidip bir başka aile oluşturmam gerekiyor. Yaşamın temel paradokslarından biri de bu herhalde.
Şöyle bir çevremize baktığımızda işyerimizdeki mutsuzlukların, aile kavgalarının, karı-koca, gelin-kaynana sürtüşmelerinin, hatta kendimizle alıp veremediğimizin büyük ölçüde bu temalar etrafında döndüğünü görürüz.
Temel İhtiyaçlar
Bu gibi konularda korkuların neler olduğunu bilmek işimize yarar ama, eylem planı korku üzerine inşa edilmez. Madem pozitif takılıyoruz bakış açımızı biraz değiştirmemiz gerekecek: Yukarıda saydığımız korkular aynı zamanda içlerinde temel ihtiyaçlarımızı, motivlerimizi de barındırır. Yani dışlanma korkum varsa, aynı zamanda bir guruba ait olma ihtiyacım var demektir. Terk edilme, yalnız kalma korkum varsa, kendimi güvende hissetme ihtiyacım var demektir. Küçük düşürülme-önemsenmeme korkum varsa, saygı görme ve önemsenme ihtiyacım var demektir.
BaÅŸta sorduÄŸumuz soruyu yine soralım: Acaba hepimizde ortak olduÄŸunu düşündüğümüz temel korkuları ve ihtiyaçları kullanarak yaÅŸamı kendimiz ve baÅŸkaları için yaÅŸanır hale getirebilir miyiz? ÖrneÄŸin bir yönetim ve liderlik anlayışını bunlara dayanarak geliÅŸtirebilir miyiz? ÇocuÄŸumuzla, eÅŸimizle, arkadaÅŸlarımızla iliÅŸkilerimizi organize edebileceÄŸimiz bir “kullanım kılavuzu” oluÅŸturabilir miyiz?
Siz de düşünün, ben de düşüneyim.
23.04.2006
Benzer İçerikler :
Geçen hafta ilaç araÅŸtırmalarını yapan bazı araÅŸtırmacıların, “rakamlara iÅŸkence” yaparak istatistikten anlamayanları nasıl kandırdıklarınÄ...
İki haftadır egzersizin faydalarından söz ediyoruz. Bu arada Newsweek "Egzersiz ve Beyin" başlığını kapak yaparak bir sürü yeni araştırmayı bir araya ...
Geçen hafta Festinger’in “Zihinsel ÇeliÅŸki” ya da “Zihinsel Tutarsızlık” diyebileceÄŸimiz teorisinden söz ettik. Bir iki de...
Geçen hafta Marka evliliğinden, daha doğrusu markayla evlenmekten söz ettik. Deyim çok yerindeydi çünkü evlilik demek, bağlanmak yani duygusal bağlar...
İlginizi Çekebilir :
Önce her zaman olduğu gibi bir özet yapalım. Mutlu kişiler mutsuzlara göre daha çok olumlu duygulara sahipler, yaptıkları şeylere kendilerini tümüyle ...
Mutluluğun, evrensel bir boyutu olmakla birlikte, kültürden kültüre, hatta kişiden kişiye değişen bir yanı da var. Öyle ki, psikolojinin gelişmekteki bir alt ...
Geçenlerde bir anne ikinci sınıftaki oÄŸlunun her alanda arkadaÅŸlarından geri kaldığını, hiçbir ÅŸeyi doÄŸru yapamadığını, “felaket unutkan” olduÄŸunu, ...
Pozitif Psikoloji Klinik Psikoloji özellikle 2. Dünya Savaşından sonra, tıbbı kendine model olarak aldı ve ağırlıklı olarak hastalıklarla, yani iyi olanla ...