Kariyer Planlama Süreçleri

Kariyer; sözlük anlamı “Bireyin yaşamının üretken yıllarını kullanarak geliştirdiği ve genelde çalışma hayatının sonuna dek sürdürdüğü iş ya da pozisyon.” olarak tanımlanmaktadır. Kariyerde esas amaç; seçilen bir iş yolunda ilerlemek, bunun sonucunda daha fazla deneyim ve yetenek kazanmak, daha fazla sorumluluk üstlenerek yapılan işte saygınlık elde etmektir.

Günlük yaşantımızda kariyer genellikle “sadece iş” olarak algılanmaktadır. Oysa kariyer yalnızca olanaklar, ilerleme ve başarılarla ilişkili bir iş veya istihdamı içermez. Bu algılayış kariyerin sadece geleneksel yaklaşımını yansıtmaktadır. Bu algıdan kurtulmak ve doğru bir kariyer planlaması yapabilmek için kişinin yetenekleri, motivasyonu ve ilgileri bir arada değerlendirilmeli, doğru kariyer planlaması da bu verilerin ışığında yapılmalıdır. Kişinin yetenek, ilgi ve motivasyonunu içerir. Bu nedenle kariyer planlamasının aslında çocuğun doğumuyla başlayan bir süreç olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Kariyer gelişimi bu yüzden uzun bir süreç, meslek seçimi ise bir sentezleme işlemidir.

Kariyer planlamasının beş aşaması bulunmaktadır. Bunlardan ilki “Büyüme Evresi (0-14 yaş)”dir. Bu evrede çocuğun çevreyle etkileşimi, onun hayatı tanımasına yardımcı olur. Bu deneyimler çocuğun mesleki benlik gelişimine çok büyük katkı sağlamaktadır. İkinci aşama ise “Araştırma Evresi (15-24 yaş)” olarak karşımıza çıkar. Bu aşamada kişiler ergenlikten yetişkinliğe ilk adımlarını atarlar. Yeni yeni iş dünyasını ve mesleki rolleri keşfetmeye başlarlar, aktif olarak iş dünyasına ilk kez bu aşamada adım atarlar.  Üçüncü evre olan “Yerleşme Evresi (25-44 yaş)”nde ise bir işe bağlanma ve o işte yer edinme çabası başlar. Kişiler bu evrede kariyerlerini sağlamlaştırmaya çalışır yeni uzlaşma yolları aramaya başlarlar. “Koruma Evresi (45-64 yaş)”nde ise kişi artık var olan mesleki benlik kavramını korumaya çalışır. Beşinci ve son evre olan “Çöküş Evresi (65+ yaş)”nde ise kişi artık iş yaşamında eski deneyimlerinden faydalanmaya başlar. Yeni ve farklı deneyimler edinmeye çalışmaktansa denenmiş ve güvenilir eski tecrübelerini kullanır. Bu evrenin sonunda kişi önce iş yaşamını yavaşlatır daha sonra ise emekliliğe ayrılır.

Yukarıdaki basamaklara dayanarak kariyerin gelişim süreçlerinin aslında küçük yaşlardan itibaren hayatımızda yer aldığını fark edebiliriz. Meslek seçimi, okul başarısı ve sınav sonuçları gibi farklı sonuçlara dayanarak yapılırken, kariyer gelişimi çok küçük yaşlardan itibaren edindiğimiz deneyimlerle oluşmaya başlar. Bu sebeple sadece lise dönemindeki tercihlerle yapılan kariyer planlaması pek çok gencin kendisine uygun doğru meslek tercihini yapmasını engellemektedir.

Ayşegül Moral, Uzman Psikolog
DBE  Davranış Bilimleri Enstitüsü
Çocuk ve Genç Bölümü