Çocuk ve Genç

Oyun Nedir?

Oyun, çocukların dünyayı algılamalarını, hayal ile gerçek dünya arasında köprü kurmalarını sağlayan en önemli süreçlerden biridir. Bir çocuğun sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişebilmesi için nasıl iyi beslenmesi, özbakım ihtiyaçlarının karşılanması gerekli ise aynı şekilde oyun yolu ile çevresindeki olayları anlamlandırmayı öğrenmesi, fiziksel ve ruhsal gelişimini destekleyeceğinden önem taşımaktadır.

Oyunu iki basamakta değerlendirebiliriz. Çocuk, oyun oynarken diğer çocuklarla iletişime geçer. Bu iletişim ile birlikte ilişki kurma becerileri gelişir, kazanma ve kaybetme duyguları ile başa çıkabilmeyi öğrenir. Bu, oyunun sosyal basamağıdır. Oyun sırasında çocuğun sergilediği ve her geçen gün pratikle birlikte gelişen performans ise bilişsel basamağı oluşturur.

Son zamanlarda çocuk geliÅŸimi alanında üzerinde oldukça fazla konuÅŸulan, oyun ile ilgili diÄŸer bir konu; Türkçe’de tam karşılığını bulamadığımız yapılandırılmamış oyunlar (play) ve yapılandırılmış oyunlar (game) arasındaki farktır. Yapılandırılmamış oyun (play), çocuÄŸu sınırlandırmayan, yaratıcılığı destekleyen, oyuna kendinden de bir ÅŸeyler katabileceÄŸi, en önemli artılarından biri olarak sosyal iletiÅŸimin neredeyse her zaman iÅŸin içinde olduÄŸu oyun biçimidir. Bu tarz oyunlar için akla gelen ilk örnek evciliktir. Çocuk, evcilik oynarken ne isterse olabilir, o kiÅŸinin yerine geçebilir. Kuklalar ve insan figürleri ile oynanan oyunlar bir yandan çocukların yaratıcığını teÅŸvik ederken bir yandan da dile getiremedikleri duygularını güvenli bir ÅŸekilde dışa vurmalarına fırsat tanır. Yapılandırılmış oyun (game) ise çocuÄŸun kendinden pek bir ÅŸey katmadığı, önceden kuralları belirlenmiÅŸ, belirli ÅŸekilde oynanan oyunlardır. Her ne kadar grup halinde oynanabilen bu tür oyunlar bulunsa da çoÄŸunlukla bireysel oyunlardan oluÅŸurlar. Dolayısıyla çocukların sosyal ihtiyacını pek doyurmazlar. Bilgisayar oyunları ve oyun konsolları bu grubun çoÄŸunu kapsamaktadır. Yapılan araÅŸtırmalar, geliÅŸen teknolojik ilerlemelerin ve televizyonun etkisiyle günümüz çocuklarının yapılandırılmamış oyunlar (play) yerine yapılandırılmış oyunları (game) tercih ettiÄŸini ve bu tarz oyunların çocukların yaratıcılığını engellediÄŸini ve pasifleÅŸtirdiÄŸini göstermektedir. Ancak bu demek deÄŸildir ki çocuklar yapılandırılmış oyun (play) oynamamalılar. Önemli olan iki grup arasında bir denge kurmak ve dolayısıyla çocuÄŸun farklı yönlerinin geliÅŸmesine fırsat tanımaktır.

Oyunun Çocuğun Gelişimine Etkileri Nelerdir?

Oyunun çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimlerine katkısı tartışılmazdır. Çocuklar oyun oynarken;

• Küçük ve büyük kaslarını kontrol etmeyi,
• Vücut ve el-göz koordinasyonunu saÄŸlamayı,
• BeÅŸ duyularını kullanmayı,
• Kazanma ve kaybetme duyguları ile baÅŸa çıkabilmeyi,
• Kurallara uygun davranabilmeyi,
• Sıralarını beklemeyi ve dolayısıyla istekleri erteleyebilmeyi,
• YaÅŸ ortalamasına uygun sürelerde dikkatlerini odaklayabilmeyi,
• ArkadaÅŸlarla iliÅŸki kurmayı,
• Farklı duygu ve düşüncelere sahip olduklarında nasıl davranmaları gerektiÄŸini; baÅŸka bir deyiÅŸle akademik ve sosyal hayatta onlar için gerekli olan becerilerin neredeyse hepsini oyun süreci içinde bizzat deneyimleyerek öğrenirler.

Oyuncak Nedir? Oyuncağın Çocuğun Gelişimindeki Etkileri Nelerdir?

Oyuncak, çocuğun öğrenme sürecindeki en kritik materyaldir. Rastgele seçilen oyuncaklar bu sürecin kısır ve verimsiz bir şekilde işlemesine neden olurken çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun seçilmiş oyuncaklar bu öğrenme sürecinin kalitesini arttıracaktır. İlk dönemlerden itibaren alınan oyuncakların çocuğun duyularına hitap edebilmesi önemlidir. Çünkü araştırmalar gösteriyor ki uyaranların zenginliği çocuğun bilişsel ve duyusal gelişimini desteklemektedir.

Çocukla Birlikte Ne Gibi Oyunlar Oynanabilir?

Çocuğun hafıza, dikkat, ince motor, kaba motor ve dil becerilerini geliştirmeye yönelik birkaç örneği şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Hafıza:

• Hayvan, sebze, meyve, meslek, vs. isimlerini sıralamak
• Yaşı büyüdükçe sınıflandırmaları daraltarak kırmızı meyveleri, yeÅŸil sebzeleri, beyaz renkli hayvanları sıralamak
• Evin bölümlerine ait eÅŸyaları sıralamak (Banyo, mutfak, salon, yatak odasında neler olur? gibi)

2. Dikkat:

• Odadan yeÅŸil renkli bir ÅŸey bulmasını istemek
• Gözünü kapatıp üzerinizde bir deÄŸiÅŸiklik yapıp bu deÄŸiÅŸikliÄŸi fark etmesini istemek (ÖrneÄŸin; saatinizin yerini deÄŸiÅŸtirebilirsiniz.)
• Yine gözünü kapatıp masanın üzerine koyduÄŸunuz nesnelere ekleme veya çıkarma yapıp farkı sormak

3. Ä°nce motor

• Ä°pe boncuk dizmek
• Bir tabaÄŸa mercimek koyup kaşıkla bu mercimekleri diÄŸer kaba taşımak
• Muz gibi yumuÅŸak ÅŸeyleri kesmek

4. Kaba motor

• Tek ayak üzerinde durmak veya zıplamak
• Sandalye, torba, kutu taşıtmak
• Oyun parkında oynama fırsatı vermek (Tırmanma, tünelin içinde emekleme, vs.)

5. Dil

• Her hafta daha önce duymadığını düşündüğünüz yeni bir kelime söyleyip bunun ne olabileceÄŸini tahmin etmesini ve resmini yapmasını istemek, daha sonra gerçek anlamını açıklamak
• Nesnelerin iÅŸlevlerini açıklamasını istemek (Fırça ile ne yapılır? Paspas ne iÅŸe yarar? gibi.)
• Bir nesneyi tarif ederek bu nesneyi tahmin etmesini istemek

Bu maddeleri çocuğunuzun yaşına ve beceri düzeyine uygun olarak revize edebilir, çeşitlendirerek keyifli vakit geçirebilirsiniz.

Açelya Åžahin Fırat, Uzman Klinik Psikolog - DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi