Çocuk ve Genç

Oyun Nedir?

Oyun, çocukların dünyayı algılamalarını, hayal ile gerçek dünya arasında köprü kurmalarını sağlayan en önemli süreçlerden biridir. Bir çocuğun sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişebilmesi için nasıl iyi beslenmesi, özbakım ihtiyaçlarının karşılanması gerekli ise aynı şekilde oyun yolu ile çevresindeki olayları anlamlandırmayı öğrenmesi, fiziksel ve ruhsal gelişimini destekleyeceğinden önem taşımaktadır.

Oyunu iki basamakta değerlendirebiliriz. Çocuk, oyun oynarken diğer çocuklarla iletişime geçer. Bu iletişim ile birlikte ilişki kurma becerileri gelişir, kazanma ve kaybetme duyguları ile başa çıkabilmeyi öğrenir. Bu, oyunun sosyal basamağıdır. Oyun sırasında çocuğun sergilediği ve her geçen gün pratikle birlikte gelişen performans ise bilişsel basamağı oluşturur.

Son zamanlarda çocuk gelişimi alanında üzerinde oldukça fazla konuşulan, oyun ile ilgili diğer bir konu; Türkçe’de tam karşılığını bulamadığımız yapılandırılmamış oyunlar (play) ve yapılandırılmış oyunlar (game) arasındaki farktır. Yapılandırılmamış oyun (play), çocuğu sınırlandırmayan, yaratıcılığı destekleyen, oyuna kendinden de bir şeyler katabileceği, en önemli artılarından biri olarak sosyal iletişimin neredeyse her zaman işin içinde olduğu oyun biçimidir. Bu tarz oyunlar için akla gelen ilk örnek evciliktir. Çocuk, evcilik oynarken ne isterse olabilir, o kişinin yerine geçebilir. Kuklalar ve insan figürleri ile oynanan oyunlar bir yandan çocukların yaratıcığını teşvik ederken bir yandan da dile getiremedikleri duygularını güvenli bir şekilde dışa vurmalarına fırsat tanır. Yapılandırılmış oyun (game) ise çocuğun kendinden pek bir şey katmadığı, önceden kuralları belirlenmiş, belirli şekilde oynanan oyunlardır. Her ne kadar grup halinde oynanabilen bu tür oyunlar bulunsa da çoğunlukla bireysel oyunlardan oluşurlar. Dolayısıyla çocukların sosyal ihtiyacını pek doyurmazlar. Bilgisayar oyunları ve oyun konsolları bu grubun çoğunu kapsamaktadır. Yapılan araştırmalar, gelişen teknolojik ilerlemelerin ve televizyonun etkisiyle günümüz çocuklarının yapılandırılmamış oyunlar (play) yerine yapılandırılmış oyunları (game) tercih ettiğini ve bu tarz oyunların çocukların yaratıcılığını engellediğini ve pasifleştirdiğini göstermektedir. Ancak bu demek değildir ki çocuklar yapılandırılmış oyun (play) oynamamalılar. Önemli olan iki grup arasında bir denge kurmak ve dolayısıyla çocuğun farklı yönlerinin gelişmesine fırsat tanımaktır.

Oyunun Çocuğun Gelişimine Etkileri Nelerdir?

Oyunun çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimlerine katkısı tartışılmazdır. Çocuklar oyun oynarken;

• Küçük ve büyük kaslarını kontrol etmeyi,
• Vücut ve el-göz koordinasyonunu sağlamayı,
• Beş duyularını kullanmayı,
• Kazanma ve kaybetme duyguları ile başa çıkabilmeyi,
• Kurallara uygun davranabilmeyi,
• Sıralarını beklemeyi ve dolayısıyla istekleri erteleyebilmeyi,
• Yaş ortalamasına uygun sürelerde dikkatlerini odaklayabilmeyi,
• Arkadaşlarla ilişki kurmayı,
• Farklı duygu ve düşüncelere sahip olduklarında nasıl davranmaları gerektiğini; başka bir deyişle akademik ve sosyal hayatta onlar için gerekli olan becerilerin neredeyse hepsini oyun süreci içinde bizzat deneyimleyerek öğrenirler.

Oyuncak Nedir? Oyuncağın Çocuğun Gelişimindeki Etkileri Nelerdir?

Oyuncak, çocuğun öğrenme sürecindeki en kritik materyaldir. Rastgele seçilen oyuncaklar bu sürecin kısır ve verimsiz bir şekilde işlemesine neden olurken çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun seçilmiş oyuncaklar bu öğrenme sürecinin kalitesini arttıracaktır. İlk dönemlerden itibaren alınan oyuncakların çocuğun duyularına hitap edebilmesi önemlidir. Çünkü araştırmalar gösteriyor ki uyaranların zenginliği çocuğun bilişsel ve duyusal gelişimini desteklemektedir.

Çocukla Birlikte Ne Gibi Oyunlar Oynanabilir?

Çocuğun hafıza, dikkat, ince motor, kaba motor ve dil becerilerini geliştirmeye yönelik birkaç örneği şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Hafıza:

• Hayvan, sebze, meyve, meslek, vs. isimlerini sıralamak
• Yaşı büyüdükçe sınıflandırmaları daraltarak kırmızı meyveleri, yeşil sebzeleri, beyaz renkli hayvanları sıralamak
• Evin bölümlerine ait eşyaları sıralamak (Banyo, mutfak, salon, yatak odasında neler olur? gibi)

2. Dikkat:

• Odadan yeşil renkli bir şey bulmasını istemek
• Gözünü kapatıp üzerinizde bir değişiklik yapıp bu değişikliği fark etmesini istemek (Örneğin; saatinizin yerini değiştirebilirsiniz.)
• Yine gözünü kapatıp masanın üzerine koyduğunuz nesnelere ekleme veya çıkarma yapıp farkı sormak

3. İnce motor

• İpe boncuk dizmek
• Bir tabağa mercimek koyup kaşıkla bu mercimekleri diğer kaba taşımak
• Muz gibi yumuşak şeyleri kesmek

4. Kaba motor

• Tek ayak üzerinde durmak veya zıplamak
• Sandalye, torba, kutu taşıtmak
• Oyun parkında oynama fırsatı vermek (Tırmanma, tünelin içinde emekleme, vs.)

5. Dil

• Her hafta daha önce duymadığını düşündüğünüz yeni bir kelime söyleyip bunun ne olabileceğini tahmin etmesini ve resmini yapmasını istemek, daha sonra gerçek anlamını açıklamak
• Nesnelerin işlevlerini açıklamasını istemek (Fırça ile ne yapılır? Paspas ne işe yarar? gibi.)
• Bir nesneyi tarif ederek bu nesneyi tahmin etmesini istemek

Bu maddeleri çocuğunuzun yaşına ve beceri düzeyine uygun olarak revize edebilir, çeşitlendirerek keyifli vakit geçirebilirsiniz.

Açelya Şahin Fırat, Uzman Klinik Psikolog - DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi