Çocuk ve Genç

Çocuklar doÄŸumlarından yetiÅŸkinliÄŸe kadar farklı hız ve yapıda deÄŸiÅŸim ve geliÅŸim içindedirler. Fiziksel, sosyal, zihinsel geliÅŸimleri birbirleriyle iliÅŸki ve etkileÅŸim halindedir. SaÄŸlıklı psikolojik geliÅŸim için çocuÄŸun benlik saygısını yani kendini olumlu algılama biçimini kazanması, geliÅŸtirmesi, koruması ve artırması gereklidir. Bu algılar davranışlarına, duygularına, kiÅŸisel özelliklerine, yeteneklerine, becerilerine, toplumun onu kabul ediÅŸ ÅŸekline ve  görünümüne ait algılardır. Bu algılar aile, yakın çevre, öğretmenleri ve yaşıtlarının  bakış ve yaklaşımları ile beslenerek zamanla öz beÄŸeniye dönüşür. ÖzbeÄŸeni de ise çocuk, özelliklerini deÄŸerlendirmeye baÅŸlar. Ya bu özelliklerini  kabul eder ya da etmez. SaÄŸlıklı özbeÄŸenisi olan çocuklar sosyal iliÅŸkilerinde, öğrenme süreçlerinde kendilerini daha yeterli hissederler.

Çocukluk ve gençlik döneminde  gözlük ve diÅŸ teli takma zorunluluÄŸu onların deÄŸiÅŸen görünümlerine uyum ve rahat kullanımlarını saÄŸlamaları, olumlu destekle mümkündür. Bu desteÄŸi verecek ilk kiÅŸiler ana-babalardır. Ä°kinci etki öğretmenler sonra da yaşıtlarından gelmektedir.

Gözlük kullanımı okul öncesi çocuklarında özbeÄŸeni açısından deÄŸil kullanımın saÄŸlanması ve  rahatlığı açısından deÄŸerlendirilmelidir. Anne-baba veya çevrede gözlük takanların örneklendirilmesi, bu konuya aşırı odaklanılmaması, doÄŸal aktarılması, göz kusurunu giderecek bir gereklilik olduÄŸu, devamlı takılmasının yararı, oyun oynarken ve spor yaparken dikkatli ve tedbirli davranılması aktarılmalıdır. Özellikle göz tembelliÄŸi nedeniyle saÄŸlam gözünün bantla 1 saatten 1 haftaya kadar sürekli kapatılması okul öncesi yaÅŸ  ve aileler için zorlayıcıdır. Bu konuda da gerekliliÄŸi anlatıldıktan sonra, ailenin ve okulun desteklemesi ve ödüllendirme iÅŸe yarar. Yaşıtların alay etmelerini önlemek için okula bilgi vermek, önlenemeyen “dört göz”  alaylarını göz ardı edebilmeleri için çocuÄŸu bilgilendirmek ve önemsemez davranmakla ve karşısındakine duygularını söyleyerek alayları önleyebileceÄŸi öğretilebilir.

Okul dönemindeki  gözlük kullanımı konusunda aynı örnek ve modellemeler verilmeli, gözlük takmanın daha iyi görmesi sonucu vurgulanmalı, derslerini takip edebilmesine etkileri anlatılmalı, gözlük takma sürecinin ergenlik yıllarında lens takabilme alternatifleri olduÄŸu, daha sonraları göz kusurunu ortadan tamamen kaldıracak teknolojilerin bulunduÄŸu aktarılmalıdır. Aile büyüklerinin ve yakınların beÄŸenilerini belirtmeleri kendilerinde farklı  algılayabilmelerini engeller.  Cazip renk, kırılmayan, camı parlamayan modeller de çocukların gözlüğe uyum saÄŸlamalarına destekleyicidir.

Ergenler için durum biraz daha farklıdır. Kimlik arayışı içindeki gencin benlik kavramı deÄŸiÅŸkenlikler gösterir. Kendini acımasızca eleÅŸtirdiÄŸi, ayna karşısında daha çok zaman harcadığı, karşı cinse kendini daha çok beÄŸendirme çabasında olduÄŸundan gözlük takmak sorun olabilir. BulduÄŸu özdeÅŸim modellerine, beÄŸendiÄŸi kiÅŸilere benzeme çabasında olan genç için de aynı yaklaşım ve süreçler kullanılır. Kendini bedensel özellik ve farklılıklarla kabul edebilme, yaşıtlarının kendince  güzel bulduÄŸu özelliklerini (saçını, gözünü, kilosunu, boyunu, spor, müzik yeteneklerini, ekonomik durumunu, aile yaÅŸantısını v.s.) kıskanma kendilik algısının öz beÄŸeniye  dönüştürülmesi desteÄŸini ebeveynler vermeye devam etmelidirler. "Güzel gözlüm", "güzelim", "yakışıklım" desteÄŸini sürekli alan çocuk zaten o özelliÄŸini beÄŸeniyle algılayacaktır.

DiÅŸ teli kullanımı, çocuÄŸun diÅŸ geliÅŸimine baÄŸlı olarak 7 yaşından  ya da 12 yaşından baÅŸlayarak ergenliÄŸe kadar sürebilecek uzun ve zahmetli bir tedavi sürecidir. Geçici ve sabit ağız içi aperelere uyum saÄŸlama konusunda ailelerin yaklaşımı önemlidir. Ağız bakımında diÅŸ fırçalama alışkanlığını kazandırmanın yanında geçici apereleri temizleme, fırçalama, geniÅŸletme, kutusunda saklama sorumluluÄŸu da devreye girer.

Diş doktorları kullanımı cazip hale getirmek için renkli, yıldızlı apereler, alternatif kutular sunmaktadırlar.

Sabit diÅŸ teli kullanımının yaygın olması ise çocuklara bu konuda akran desteÄŸi saÄŸlamaktadır. Okulun diÅŸ saÄŸlığı konusunda bu noktada da eÄŸitim vermesi, tedavi öncesi ve sonrası karşılaÅŸtırmaları göstermesi yararlı olacaktır. Küçük yaÅŸta tedaviye baÅŸlayan çocuklar daha kolay uyum saÄŸlamaktadırlar. Yemek yeme alışkanlıkları ve ÅŸeklini de etkileyen diÅŸ teli gülerken özellikle aÄŸzını kapatmak, gülmemeye çalışmak, konuÅŸurken teli göstermemek için aÄŸzının içinde konuÅŸmaya neden oluyorsa beÄŸeniyle ilgili bize ipucu veriyor demektir.TuttuÄŸu takımın ya da sevdiÄŸi renklerde tele takılan lastikler beÄŸeniyi  saÄŸlamaya yardımcıdır.

Gözlük ve diÅŸ teli kullanımını bir öz beÄŸeni  problemi olarak tespit etmek ;

• Durumu ÅŸikayet ediyorsa, "Neden sanki bunu takmak zorundayım."

• Bu konuda öfke, üzüntü, kızgınlık duygularını belirtiyorsa,


• Kıyaslamalar yapıyorsa, "KeÅŸke Deniz gibi gözlüksüz olsaydım."


• Farklı durum kiÅŸilerden beÄŸeniyle söz ediyorsa, "Ahmet ‘in ne güzel diÅŸ teli yok!"


• Kendini sürekli eleÅŸtiriyorsa, "çok çirkin oldum."


• Davranış sorunları gösteriyorsa, (Saldırganlık)


• Akademik sorunlar varsa, (okuldaki bazı dikkat sorunları )


• Sosyal Ä°liÅŸkiler de bozuluyorsa, (içe kapanma ve kaygı)

Neler Yapabilirsiniz?

• Hazırlayıcı  ön bilgiler vermek.

• (Ailede anne baba ya da kardeÅŸlerde görme bozukluÄŸu, benzer diÅŸ bakımı alan varsa bu ihtimalin bulunduÄŸunu önceden anlatabilirsiniz)


• Ebeveyn olarak bakış açınızı gözden geçirirseniz. Yaklaşımınızda o kadar olumlu geliÅŸecektir.


• Neden gerekli olduÄŸunu uyum saÄŸlamanın olumlu sonuçlarını anlatınız.


• Çevrenizden örnek modeller gösteriniz.


• DoÄŸal, heyecansız, rahat davranınız.


• Alaylar konusunda nasıl karşı durması ya da önemsememesi gerektiÄŸini aktarınız.


• Aile büyüklerinizin olumlu desteÄŸini isteyiniz.

Şeyda Özdalga, Uzman Klinik Psikolog - DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi