Emre Konuk

Geçen hafta, eğitim sistemine yönelik beklenti ve ihtiyaçlara dikkat çeken bazı bilimsel çalışmalardan bahsetmiş ve eğitimin ne olması gerektiği üzerinde durmuştuk. Eğitimin öncelikle kişinin gelişimine katkıda bulunması gerektiğini düşünüyor, her bir bireyin en olumlu yönde şekillenmesine, beceri ve yeteneklerini fark etmesine ve bunları verimli bir biçimde kullanabilmesine imkan sağlamak sorumluluğunda olduğuna inanıyoruz. Bu sebeple bu hafta önce psikolojik gelişim ile ilgili bazı önemli detayları paylaşacak, daha sonra ise bu bilgilerin eğitim uygulamaları için ne anlama geldiğini konuşacağız.

Sosyal bilim dallarına sıklıkla konu olan yarı felsefi bir soru vardır: DoÄŸa mı, yetiÅŸtirilme mi? BaÅŸka bir deyiÅŸle, genler mi yoksa çevre mi?  Bilim insanları yıllar yılı kiÅŸinin geliÅŸiminde hangisinin daha belirleyici olduÄŸunu sorguladılar ve tartıştılar. Bugün, farklı profesyonellerin görüşleri birine veya ötekine daha yakın olabiliyorsa da, yapılan sayısız araÅŸtırma sonucunda her iki unsurun da çok önemli rolleri olduÄŸu açıkça bilinmektedir. Bilimsel çalışmalar ve geliÅŸen beyin görüntüleme teknolojileri, kiÅŸinin genetik mirası ile çevresel koÅŸullarının (yetiÅŸtirilme tarzı, sosyoekonomik durum, eÄŸitim, arkadaÅŸ ortamı, vs.) sürekli bir etkileÅŸim içerisinde olduÄŸunu gösteriyor. KiÅŸinin geliÅŸimi, bu etkileÅŸime baÄŸlı olarak gerçekleÅŸiyor.

Netleştirmek için bir örnek verelim. Genlerinizi bir tarlaya ekili tohumlar olarak düşünün; zemininizde onlara sahipsiniz. Ancak nitelikleri önemli olsa dahi, gelecekleri büyük ölçüde dış koşullara da bağlı. Bir tohum, var olması için iklim elverişli, bakım iyiyse meyve verir; etraf yalnızca börtü böcekten ibaretse kurur gider. Tıpkı bunun gibi, genlerin hangisinin, ne derecede ve nasıl ifade bulacağı da çevresel unsurlara bağlıdır; kimi koşullar, varlıklarını destekleyici, kimisi ise körelticidir.

Gelişimi desteklenen genetik malzeme (örneğin, bu belli bir yetenek olabilir), beyinde bazı nöronların (sinir hücreleri) hareketlenmesine ve bunun diğer bazı nöronlar ile aynı anda gerçekleşmesine sebep olur. Bu tekrarlandıkça beyinde birtakım bağlantılar ve örüntüler oluşur; beyin bir şeyi öğrenir. Bu süreç tekrarlandıkça, yani kişi, beyninde bu hareketlenmeyi tetikleyen uyaranlarla daha çok karşılaştıkça, bağlantılar ve örüntüler kuvvetlenir. Öte yandan, gelişimi desteklenmeyen genetik özellikler büyük ölçüde körelir.

“Peki bunların konumuzla ne ilgisi var?” diyorsanız, okulların yaÅŸamımızın büyük bir kısmını geçirdiÄŸimiz ortamlar olduÄŸunu hatırlatalım. Ana okulu ve üniversiteye giden birini kıstas alacak olursak, 4 ile 22 yaÅŸ arasında, yaklaşık haftanın beÅŸ günü, günün sekiz saati okulda oluyoruz; belki de evden çok okulda vakit geçiriyoruz. Bu nedenle okul, “çevresel unsurlar”ın en önemlilerinden. Bir okul, bir öğrenciyi yetenekleriyle tanıştırabilir, potansiyeline ulaÅŸtırabilir, olumlu yönde geliÅŸmesine yardımcı olabilir, veya aynı ÅŸekilde, yeteneklerinin farkına varamadan, potansiyelini kullanmadan, geliÅŸimden yoksun ya da olumsuz yönde “geliÅŸerek” hayatını sürdürmeye sevk edebilir. Anlaşıldığı üzere eÄŸitim sistemine çok büyük bir sorumluluk düşüyor.

Çevresel koşullar uygun olduğunda, başka genetik özelliklerimiz gibi belli yeteneklerimizin ifade bulabildiğini, ortaya çıkabildiğini söylemiştik. Eğitimde bu yeteneklerden faydalanıldığı zaman, öğrenci, sürece dahil oluyor. Kendini iyi hissetmenin ötesinde, somut olarak beynindeki en gelişmiş bağlantıları kullanıyor. Böylelikle öğrenirken daha çok keyif alınıyor, öğrenme daha çabuk ve daha kolay oluyor, öğrenilen şeyin kalıcı olma ihtimali artıyor. Öğrencilerin yetenek alanlarını keşfetmek için, arzularına, kolay öğrendikleri konulara ve haz aldıkları konulara yönelmek gerekiyor. Oysa geleneksel yaklaşımı benimseyen öğretmenler ve okullar, öğrencinin her alanda öğrenmesini talep ediyor ve hiçbir alana tamamıyla kendisini adamasını teşvik etmiyor ya da buna izin vermiyorlar. Böylece öğrencinin yeteneklerini geliştirmesine yeterince olanak tanınmamış oluyor.

Yanlış anlaşılmasın; öğrencilerin yalnızca sevdikleri alanlarda derslere katılmalarını önermiyoruz. Belli bir temel bilgi ve beceri kazandırmanın gerekliliÄŸi aÅŸikar. Özellikle eÄŸitim sürecinin ilk yıllarında, öğrencilerin farklı disiplinlerle tanıştırılmalarının, düşünce biçimlerini geniÅŸ tutmalarına ve olası ilgi ve yetenek alanlarını fark etmelerine faydası olduÄŸunu inanıyoruz. Ancak bu alanlar fark edildikten sonra, “tam” olabilmeleri adına, buradaki ilgi ve zamanlarını kısıtlamalarını isteyerek, mutlaka baÅŸka alanlara yöneltilmelerini doÄŸru bulmuyoruz. “Her ÅŸeyden biraz olsun” anlayışına karşı çıkıyoruz. Her ÅŸeyden biraz olması ÅŸart deÄŸil; ilgi ve istek duyulan, beceri sahibi olunan alanlarda geliÅŸmek daha mühim.

Türkiye’dekinden farklı olarak, yurt dışındaki, kiÅŸisel baÅŸvuru sistemine dayalı üniversitelere baktığımızda, bireylerin her alanda bir miktar bilgi ve beceri sahibi olmalarındansa (temel konular hariç), gerçekten baÅŸarılı oldukları bir yeteneklerinin bulunmasının ne denli önemli olduÄŸunu görebiliriz. Gençlerin bu okullara giriÅŸ biletleri, çoÄŸu zaman, kendilerini geliÅŸtirip baÅŸkalarından farklılaÅŸtıkları, bu fevkalade yetenekleri oluyor.

Haftaya arzu ettiğimiz, ideal yaklaşımın, uygulamada nasıl fark yarattığından bahsedeceğiz.

Kaynak

Gordon, G. & Crabtree, S. (2006). Building Engaged Schools: Getting the most out of America’s classrooms. NY: Gallup Press.

23.06.2011