Emre Konuk

Düzenli egzersiz yapan insanlara sorduÄŸunuzda, “iyi hissettiriyor, stres atıyorum, endorfin (bedenin salgıladığı morfin) salgılanıyor, kalbimi koruyorum” filan derler. Bunlar doÄŸrudur ama önemli olan; egzersiz nasıl oluyor da bu sonuçları doÄŸuruyor, bu o kadar bilinmez. Aslında olan ÅŸey ÅŸudur; hareket, yani egzersiz beynin düzgün çalışmasını saÄŸlar. Büyük ihtimalle bunun da nedeni, 500.000 yıl önceki atalarımızın günlerini av-gıda peÅŸinde koÅŸturmalarıdır. Yiyecek, hareket ve öğrenme iliÅŸkisinin geçmiÅŸi oralara dayanıyor.

Artık av peÅŸinde koÅŸmuyoruz. Gıda büyük ölçüde oturarak kazanılıyor. Bunun için de çok ağır bir bedel ödeniyor. Amerika’da nüfusun %65’i ÅŸiÅŸman, %10’u diyabet-2, yani ÅŸeker hastası. Önemli neden de hareketsizlik ve kötü beslenme. Afrika Masai yerlileri günde 1.8-2.5 kg. et yiyorlar ama bütün gün yürüyorlar. Damarları da tıkanmıyor.

Artık bildiğimiz bir şey var; beynin yüksek performans gösterebilmesi için, bedenin çalışması gerekiyor. Hareketin beynin düşünme tarzını, duygularımızı, öğrenmeyi, kaygı düzeyini, dikkati, sağlıkla ilişkisini, yaşlanmayı, kadınlarda hormonal değişiklikleri nasıl etkilediğini gösteren yığınla araştırma bize bazı sonuçları çıkarmamıza artık izin veriyor. Kronik stresin ve depresyonun milyarlarca hücrenin birbiriyle ilişkisini nasıl bozduğunu hücre düzeyinde görebiliyoruz. Hareketin ve egzersizin bu süreci nasıl geriye çevirdiğini, yani egzersizin beynin yapısını değiştirdiğini de.

Adalelerimiz nasıl hareketle gelişiyorsa, beynimiz de çok benzer bir tepkide bulunuyor. Hatta beynin genetik yapısının, hücre düzeyinde hareketle nasıl değiştiğini gösteren bir çok araştırma var. Örneğin; egzersizle adalelerin nasıl protein ürettikleri, bunların beyne nasıl ulaştığı ve direkt olarak öğrenmeyi ve düşünce süreçlerini nasıl etkilediği ayrıntılı bir biçimde gösteriliyor.

Bu araÅŸtırmalar bize beden-zihin iliÅŸkisini çok açık bir biçimde sergiliyor. 2000 yılında Duke Ãœniversitesi’nden araÅŸtırmacılar egzersizin antidepresanlara göre depresyona daha iyi geldiÄŸini gördüler. Aslında tam 30 yıl önce sanıyorum Stanford Ãœniversitesi’nden Agras aynı sonucu almıştı. Bir hekim arkadaşıma bunu söylediÄŸimde, “demek ki daha etkili ilaçların üretilmesi gerekiyor” demiÅŸti. Bu ve buna benzer pek çok araÅŸtırma sonucu hiçbir zaman manÅŸetlere taşınmadı. Çok çok, bir avuç akademisyen “a ne kadar ilginç” dedi ve orada kaldı.

1990’ların sonuna doÄŸru Amerika’da Illinois, Naperville’de devrim yaratan bir Beden EÄŸitimi programı uygulandı. Gençler okuldan önce 1.5 km. koÅŸtular.  Ãœlke gençlerinin ortalama %30’nun ÅŸiÅŸman olduÄŸu Amerika’da bu çocukların ancak %3’ü ÅŸiÅŸmandı. Daha da ilginci, uluslar arası düzeyde uygulanan Matematik beceri ve Bilim sınavında aldıkları dereceydi. 1990’da, bu sınava bütün dünyadan 230.000 genç katıldı. Aralarında Naperville’li çocuklar da vardı. Bu sınavda Amerikalı gençler her yıl birçok ülkenin gerisinde kalıyorlardı. Ama bu kez öyle olmadı. Naperville’li çocuklar Matematikte dünya altıncısı oldular. Bilimde ‘de dünya birincisi. Tek özellikleri okul baÅŸlamadan 1.5km. koÅŸmalarıydı.  Amerikalılar yıllardır sonuçlara bakıp eÄŸitim sistemlerinin ne kadar yetersiz olduÄŸunu, deÄŸiÅŸmesi gerektiÄŸini tartışırlarken, bu çalışma doÄŸal olarak soruna bakışı köklü biçimde etkiledi.

Önümüzdeki hafta devam edeceğiz.

07.01.2011