Emre Konuk

Geçen hafta, yönetimlerin ve yöneticilerin, çalışanların yetenekleri ve güçlü yanlarına odaklanmaları gerektiği üzerine yazdıkça, özellikle annelerin çocuklarının yeteneklerinin nasıl ele alınacağı ile ilgili sorular yönettiğinden söz etmiştik.

Sıklıkla sorulan sorular ve verdiğimiz cevaplar şöyleydi:

1. Yetenek doğuştan mıdır? Evet, yeteneklerin genetik mirasla yakın ilişkisi olduğuna dair çok güçlü deliller var.
2. Olmayan bir yetenek geliştirilebilir mi? Ne yazık ki mümkün değil. Genetik manipülasyon bunu ilerde mümkün kılacak ama mevcut çocuk nüfusu bundan faydalanamayacaktır.
3. Sahip olduÄŸumuz bir yeteneÄŸi ne zamana kadar geliÅŸtirebiliriz?  Yetenek, çocuÄŸumuz deneyim fırsatı bulduÄŸunda yani egzersiz yaptığında geliÅŸebilir. Hakkâri’de üstün müzik yeteneÄŸi olan bir çoban, kavalıyla ancak koyunlarını aÄŸlatabilir. O kadar.
Bu nedenle daha bebekken çocuğun değişik uyarıcılara maruz kalması ve bunun gelişim dönemlerinde sürdürülmesi önerilir. Zihinsel gelişimi hedefleyerek tasarlanmış oyunlara ve programlara yönelmek, bu alanda çalışan uzmanlarla birlikte çalışmak ve bugün dile getireceğimiz öneriler doğrultusunda davranmak düşünülebilir. Çocuğumuz 15 yaşına geldiğinde yeni bir yetenek geliştirmesi, ne kadar uğraşırsa uğraşsın artık mümkün değildir.
4. Çocuğumuzun öne çıkan, belirgin yetenekleri varsa nasıl bir tavır alacağız? Geliştirmek için ne yapabiliriz?

Gerçekler

En son söylenecek olanı baştan söyleyelim: Çocuğunuza zeki ve özel yetenekleri olduğunu söylemeyin. Araştırmalar zekâ ve yetenek yerine çaba ve gayrete odaklanmanın hayattaki ve okuldaki başarının önde gelen belirleyicisi olduğunu gösteriyor:

1. Yüksek zekâ ve yeteneğin başarı için adeta bir reçete olduğuna inanırız. Ancak araştırmalar zekâ ve yeteneğin aşırı önemsenmesinin, çocukların başarısızlığa fazla duyarlı, öğrenme hevesi gelişmemiş, zorluklardan çekinen ve kusurlarını görmezden gelmeye meyilli bireyler yarattığını göstermiştir.
2. Çocuklarda kendini geliştirmeye yönelik bir bakış açısının oluşmasını sağlamak için zeka ve yetenek yerine çabaya ve uğraş vermeye odaklanılmalıdır.
3. Erken yaşlarda zeki ve yetenekli olarak tanımlanan başarılı çocukların, zeki görünmenin öğrenme çabasından daha önemli olduğuna inanma riskleri yüksektir.
4. Bu inanç onların zorlukları, hataları ve yoğun emek gerektiren faaliyetleri gelişimleri yönünde kullanmak yerine egolarına yönelik bir tehdit olarak algılamalarına yol açar. Bu çerçevede zor işler onlarda motivasyon ve güven eksikliği yaratır. Yaptıkları hatalar kendilerine güvenlerini sarsar, çünkü bu durumu zeka ve yetenek eksikliğinin bir göstergesi olarak değerlendirip değiştirmeye yönelik etkinlik göstermezler. Zorluklardan kaçınırlar, çünkü hata yapma ve aptal görünme riskleri artar. Yoğun çaba sarfetmenin bir becerisizlik işareti olduğu kanısındadırlar.

Övgü

Yapılan araştırmalar, çocukların yeteneklerinin ve zekalarının övülmesinin onları kırılganlaştırdığı yönündedir. Övgü önemlidir ama kelimeler dikkatli seçilmelidir. Çabaya, stratejiye, zorluklara rağmen gösterilen sabra, ve mücadele arzusuna yönelik övgüler çocukların motivasyonunu ve güvenini arttırabilir. Bunlara örnekler:

1. “Resmin güzel olmuÅŸ. Ä°nsanların yüzüne eklediÄŸin detaylar çok hoÅŸ”.
2. “Sınava gerçekten iyi hazırlandın. Materyali birkaç kere okudun, özetini çıkardın. Ä°nternetten de uzak durdun. Ä°yi iÅŸ çıkardın”.
3. “Problemi çözene kadar bir sürü strateji denemiÅŸ olman ne hoÅŸ”.
4. “Ä°ngilizce ödevi çok zordu ama sen inat ettin. Masa başında oturdun ve konsantre oldun. Bu harika”.
5. “Fen dersini seçmiÅŸ olman çok hoÅŸuma gitti. Deneyleri hazırlamak çok çaba gerektirecek, zorlanacaksın ama bir sürü de yeni ÅŸey öğreneceksin”.
6. “Hadi ÅŸimdi daha zorlayıcı ama daha öğretici birÅŸey yapalım”.
7. “Sen de bir ÅŸeye asıldı mı iyi asılıyorsun ha. Bu kafayla sırtın yere gelmez”.
8. “Tebrikler. Onca yarışmacının içinden finale kalmak kolay iÅŸ deÄŸil. Ama sen de çok uÄŸraÅŸtın”
9. “Oynaya oynaya ustalaÅŸtın. Dikkat edersen artık seni yenmede çok zorlanıyorlar”.

İnsanlar birbirlerinden farklı zeka seviyesine ve yeteneklere sahiptirler. Ancak büyük başarılara uzun yıllar süren tutku ve kendini adama sonucunda imza atılır. Kendini geliştirmeye yönelik bir bakış açısının desteklendiği bir ortamda çocukların sorumluluk alması ve hedeflerine ulaşması daha olasıdır.

Kaynaklar

• Carol S. Dweck. Mindset. Random House, 2006
• Joseph Le Doux. The Synaptic Self: How The Brain Becomes Who We Are. Viking, 2002.
23.12.2007