Çocuk ve Genç

Ebeveynlik üzerine yazılmış bir kitap araştırdığınızda, binlerce şey bulabilirsiniz. Bu da yeni anne-babaların çoğunlukla birbiriyle çelişen bilgilerin arasında boğulmalarına neden olabiliyor. Fakat on yıllardır yapılan deneysel araştırmaların sonuçları ışığında artık bugün başarılı ebeveynliğin nasıl olması gerektiğiyle ilgili bilimsel bilgiye sahibiz.

Çocuk psikolojisi alanında uzman kişilere çocuk davranışlarını yönetmek için kullanılan en iyi yöntemlerin hangileri olduğu sorulduğunda aşağıdaki cevapları vermişlerdir:

1. Övgülerde Bulunun

Yale Ãœniversitesi psikoloji profesörü ve Yale Ãœniversitesi Ebeveynlik Merkezi ve Çocuk Davranışları KliniÄŸi yöneticisi Alan E. Kazdin’e göre, istenmeyen davranışlara ilgi göstermek bu davranışların artmasına; istenen davranışlara ilgi göstermek de istenen davranışların artmasına neden olur.

Yine Alan E. Kazdin’e göre, “Azarlama, kınama ve diÄŸer ceza yollarını ne kadar fazla kullanırsanız istediÄŸiniz davranışı elde etmeniz o kadar zor olur. ÇocuÄŸunuzun odasını temizlemesini ya da ödevlerini yapmasını saÄŸlamanızın en iyi yolu, bu davranışı çocuÄŸunuzun model alması için önce sizin göstermeniz, teÅŸvik etmeniz ve bu davranış gerçekleÅŸtiÄŸinde de övgüde bulunmanızdır.”

Ebeveyn-çocuk iliÅŸkileri üzerine araÅŸtırmalar yürüten Florida Ãœniversitesi psikoloji profesörü Sheila Eyberg, ebeveynlerin övgüde bulunurken çocuklarının hangi davranışını beÄŸendiklerini çok net biçimde söylemelerinin çok önemli olduÄŸuna dikkat çekmektedir. Eyberg, “ebeveyn çocuÄŸun problemli davranışıyla uyumlu olabilecek ÅŸeye odaklanmalıdır”, der. Örnek verecek olursak, çocuÄŸunuz sakinleÅŸmekte sorun yaÅŸadığında “Sandalyene sessiz bir biçimde oturman gerçekten çok hoÅŸuma gitmiÅŸti” diye örnek davranışa övgüde bulunmak yaralı olabilir. Bu alanla ilgili yapılan baÅŸka araÅŸtırmalar da Eyberg’in söylemiÅŸ olduklarını doÄŸrulamaktadır. Psikolog Karen Budd, okul öncesi öğretmenlerinin bu ÅŸekilde övgülerde bulunmaları yönünde eÄŸitim almalarının öğretmen-çocuk iliÅŸkilerini geliÅŸtirdiÄŸini ve öğretmenlerin sınıf içindeki davranışları daha rahat bir biçimde kontrol etmelerini saÄŸladığını bulmuÅŸtur (Education and Treatment Of Children, 2010). Psikolog Kazdin ise övgülerin arkadaşça bir dokunuÅŸ ya da bir gülümse ile desteklenmesini önermektedir.

2. Bazı Davranışları Görmemezlikten Gelebilirsiniz

Araştırmalar, ebeveynlerin çocuklarının tehlikeli olmayan bazı önemsiz davranışlarını, mesela kardeşinin oyuncağını onunla paylaşmak istemediğinde mızmızlanması ya da yiyeceğini yere atması gibi, görmemezlikten gelmelerini önermektedir.

Psikolog Kazdin ve arkadaÅŸları yapmış oldukları bir araÅŸtırmada, ebeveynlerin çocuklarının davranışlarına göstermiÅŸ oldukları tepkileri deÄŸiÅŸtirdiklerinde - mesela, çocuklarının çığlıklarını önemsemeyip, bir ÅŸeyi kibarca istediklerinde buna oldukça ilgi gösterdiklerinde – çocukların dikkat çekmek için bir ÅŸeyi kibarca istemenin daha iyi ve daha güvenilir bir yol olduÄŸunu öğrendiklerini bulmuÅŸlardır (“The Kazdim Method for Parenting theDefiant Child,” 2008).

3. Çocuk Gelişimiyle İlgili Bilgi Sahibi Olun

Psikolog Eyberg, çocuk gelişimi hakkında bilgi sahibi olan ebeveynlerin çocukların farklı dönemlerinde sıkça karşılaşılan uygunsuz davranışları anlamakta daha etkili olduklarını söylemektedir. Çoğunlukla, çocuğun göstermiş olduğu ve ebeveynin onaylamadığı uygunsuz bir davranış, mesela, yemek yerken ortalığı dağıtmak gibi, çocuğun içinde bulunmuş olduğu döneme uygun yeni bir beceri öğrenme ihtiyacıyla alakalıdır.

Eyberg’ e göre, “Ebeveyn çocuÄŸunun o tutturma davranışını gerçekten isteyerek yapmadığını, onun yerine geliÅŸmekte olan bir devinim becerisini nasıl kullanacağını öğrenmeye çalışırken yaptığını anlarsa, çocuÄŸunun nihai amacına ulaÅŸması için sinirlenmek yerine her adımı övgüyle karşılayabilir.” ÇocuÄŸunun farklı yaÅŸlarda ve geliÅŸim dönemlerinde farklı anlama, hissetme ve iÅŸ yapabilme becerilerine sahip olduklarını bilirlerse, hangi davranışları bekleyecekleri hakkında daha gerçekçi olabilirler ve bu da daha az hayal kırıklığı ve öfkeye neden olur.

4. İstenmeyen Davranışı Önlemek

Georgia State Ãœniversitesi’nde SaÄŸlıklı GeliÅŸim Merkezi’ni yöneten John Lutzker, ebeveynlere daha önce yapılmış olan araÅŸtırmalara dayanarak, ebeveynlere çocuÄŸun istenmeyen davranışlarını engellemek için bazı aktiviteler planlamasını ve yapılandırmasını öğretmektedir:

• Problemleri ortaya çıkmadan önlemek için bazı ÅŸeyleri önceden planlayın.


• ÇocuÄŸunuza durumun getirmiÅŸ olduÄŸu taleplerle mücadele etmesi için etkili baÅŸ etme yolları öğretin.


• ÇocuÄŸunuzu bir ÅŸeylerle meÅŸgul ve aktif tutmak için yeni yollar bulun, aksi takdirde çocuÄŸunuz sıkılıp rahatsız edici davranışlara yol açabilir.

5. Öncelikle Kendi Sağlığınıza Dikkat Ediniz

Psikolog Palmiter, ebeveynler için en iyi öğütün, bir uçak kalkerken verildiğini söyler. Çünkü uçaklar kalkarken, eğer kabinde basınç düşüklüğü gerçekleşirse, oksijen maskesini takmanız gerektiği, maskeyi önce kendinize daha sonra çocuğunuza takmanız gerektiği söylenir. Palmiter, ebeveynlerin çoğunlukla bunun tam tersini yaptıklarını, kendilerinden önce çocuklarını düşündüklerini söylemektedir.

Araştırmalar, çocukların ebeveynleri stres yaşadıklarında ondan olumsuz etkilendiklerini göstermektedir. Ebeveynlerin uygun stresle baş etme yolları kullanmalarının, çocukların davranışlarında ve onların kendi stresleriyle baş etmelerinde çok olumlu etkileri vardır.

Palmiter, ebeveynlere spor yapmalarını, özel zevkler edinmelerini, arkadaşlarıyla vakit geçirmelerini ve kendi anne-babalarıyla iletişim kurmalarını önermektedir. Bu, bir spor salonuna üye olmak ya da dışarıda yapılan bir akşam programı anlamına gelebilir. Eşleriyle ilişkilerine zaman ayırmaları da ebeveynlerin kendileri için yapabilecekleri en önemli yatırımlardan biridir. Tek başına çocuk büyüten ebeveynlerin bu desteği almaları için farklı çevrelerden anlamlı ve besleyici ilişkiler kurmaları çok önemlidir. İş arkadaşı, komşu, aile üyesi ya da bir arkadaşla kurulan anlamlı ve tatmin edici bir ilişki, ebeveynlik görevleri için gereken enerjiyi yeniden kazanmalarına yardımcı olur.

6. Çocuğunuza Zaman Ayırın

Psikolog Palmiter, ebeveynlerin çoÄŸunlukla çocuklarıyla baÅŸ baÅŸa geçirdikleri zamanın, ev iÅŸleri, fatura ödemeleri gibi hayatın yükümlülüklerinden geriye kalan zaman olduÄŸunu söylemektedir. Palmiter, bu durumu deÄŸiÅŸtirmek için, ebeveynlerin haftada en az 1 saati – hepsi bir seferde ya da parçalara ayrılmış olabilir - çocuklarıyla baÅŸ baÅŸa geçirmelerini, bu sürede hiç bir ÅŸey yapmadan sadece çocuklarına ilgi göstermelerini ve onlarla ilgili pozitif duygularını ve düşüncelerini çocuklarına yöneltmelerini önermektedir.

2011 Ocak ayında yayınlanan bir çalışmada, ebeveynlerin korumacı davranışlar ve destekleyici ifadeleri aracılığıyla çocuklarına gösterdikleri sevginin, özellikle daha küçük çocuklarda, çocuklarının beyin gelişiminde etkili olduğunu ve zihinde önemli rol oynayan ve beynin bir parçası olan hipokampüsün daha fazla büyümesini sağladığını göstermektedir.

Palmiter, “Bunun 1 haftaki zamanın sadece %0.5 ‘ini oluÅŸturduÄŸunu”, söyler. Böyle bir zamanı geçirmek için en uygun an, çocuÄŸunun ebeveynin övgüde bulunabileceÄŸi bir aktiviteyle meÅŸgul olduÄŸu zamanlardır. Mesela, legolarla bir ÅŸeyler inÅŸa ettiÄŸi ya da basket attığı zamanlar. Böyle zamanlarda, ebeveynlerin bir ÅŸeyleri öğretmeye çalışmaktan, sorgulamaktan ve düzeltmeler yapmaktan kaçınmaları gerekmektedir.

*Amy Novotney’nin Monitor on Psychology dergisinin Ekim 2012 tarihli 9 numaralı sayısında yer alan “Parenting that Works” baÅŸlıklı yazısının çevirisidir.

www.terapiportali.com