Emre Konuk

Geçen hafta, egzersizin beyin üzerindeki etkisine değinmiştik. Kısaca hatırlatacak olursak; düzenli egzersizin, başka pek çok faydasının yanı sıra, düşünce süreçlerini, odaklanmayı, duygu durumunu ve motivasyonu olumlu yönde etkileyerek öğrenmeyi önemli ölçüde desteklediğinden söz etmiştik. Dahası, beden, beyin ve zihin arasında biyolojik bir ilişki bulunduğuna dikkat çekmiştik. Bu hafta, daha fazla örnek ve detaylı bilgi ile kaldığımız yerden devam edeceğiz.

Önceki yazımızda, 1990’ların sonuna doÄŸru Amerika, Naperville’de devrim yaratan bir beden eÄŸitimi programı uygulamasının ortaya çıktığından bahsetmiÅŸtik. Bu uygulama, öğrencilerin haftanın beÅŸ günü, okuldan önce 1,5 kilometre koÅŸmalarını gerektiriyordu. Zamanla, öğrencilerin fiziksel kondisyonları önemli ölçüde arttığı gibi, akademik alanlardaki performanslarının da belirgin bir biçimde yükseldiÄŸi görüldü.

Haliyle, bu beden eÄŸitimi uygulaması sonra sükse yaptı. Spor deÄŸil, zindeliÄŸi amaç edinen bu yaklaşımı benimsemiÅŸ olan bir eÄŸitimci, Pensilvanya eyaletindeki Titusville ÅŸehrine de bu uygulamayı getirdi. Burada da egzersizin akademik performansı olumlu yönde etkilediÄŸi görüldü. Buna ek olarak, bu uygulamayla birlikte, öğrenciler arasında yaÅŸanan kavgaların azaldığı da tespit edildi. Aynı sonuç, Missouri eyaletine baÄŸlı Kansas ÅŸehrindeki bir okulda da görüldü. Sözü geçen okulda ÅŸiddet içeren olayların 228’den 95’e düştüğü, disipline yönelik problemlerin tümünün ise yüzde 67 oranında azaldığı anlaşıldı.

Bütün bunlara ek olarak çok önemli bir baÅŸka sonuç daha fark edildi. Bu, yine Naperville’deki beden eÄŸitimi uygulaması kapsamında programa eklenen dans dersi aracılığıyla öğrencilerin sosyal becerilerinin belirgin bir biçimde geliÅŸtiÄŸiydi. Sosyal alanda zorluk çeken, iletiÅŸim kurmaktan çekinen gençlerin, bu interaktif ortamda korkularının üzerine gitme fırsatı buldukları ve bu süreçte özgüvenlerinin arttığı gözlemlendi.

Özetle, bu bahsettiğimiz okullardaki öğrenciler fiziksel olarak kendilerini geliştirmekle kalmadılar, hayatlarının diğer alanlarında da öğrenmeye daha hazır hale geldiler; odaklanmaları arttı, motivasyonları yükseldi, duygu durumları iyileşti, daha huzurlu ve daha rahat bireyler oldular.

2007 yılında Alman araştırmacıların yaptığı bir çalışmada ise, insanların egzersiz yaptıktan sonra, egzersiz öncesine göre yüzde 20 daha hızlı bir biçimde kelime öğrenebildikleri görüldü.

Bu çalışmaların da gösterdiği gibi, fiziksel egzersiz ve bilişsel fonksiyonlar arasında bir ilişki bulunuyor. Hatta bugün, artık, bu ilişkinin biyolojik bir boyutu olduğunu da rahatlıkla söyleyebiliyoruz. Egzersiz hem dolaylı yoldan, iyilik halini arttırarak, hem de doğrudan, hücre düzeyinde değişiklikler yaparak öğrenmeyi destekliyor. Düzenli egzersiz yaptıkça beynin yeni bilgi işleme potansiyeli artıyor.

Peki, ama nasıl?

Beyin, esnek, elastik bir organdır; sürekli olarak değişir. Sinir hücreleri arasında yeni bağlantılar kurulur. Bir bakıma, beyin bir kas gibidir; ne kadar çok kullanılırsa o kadar gelişir ve esneklik kazanır.

Düşündüğümüz, hissettiğimiz ve yaptığımız her şey, beyin hücrelerimiz arasındaki ilişkiye bağlıdır. Aynı şekilde, düşüncelerimizin, hislerimizin ve davranışlarımızın da beyin hücrelerimiz arasındaki ilişkiyi değiştirme gücü vardır. Egzersiz yapmak beyindeki kimyasalların salgılanımını etkiler ve bir anlamda beyni dengeye getirir. Aynı zamanda, beyinde yeni bağlantılar oluşmasını ve bunların öğrenmeyi kolaylaştırmak üzere daha donanımlı bir yapıda olmasını sağlar.

Çevresel Faktörler

Çevresel faktörler, örneÄŸin, sosyal uyaranlar da egzersiz ile öğrenme arasındaki bu iliÅŸkide pekiÅŸtirici bir rol oynar. Mesela, dans dersinde diÄŸer çocuklar ile bir araya gelen bir çocuk, her zaman yalnız olana göre öğrenmeye daha hazır hale gelir. Bu, fare dostlarımız için dahi geçerli. Psikolog Donald Hebb, çocukları için bir süreliÄŸine eve getirdiÄŸi laboratuar farelerinin öğrenme becerilerinin, kafeslerinde kalmış olanlara kıyasla geliÅŸtiÄŸini görmüştür. Yani, sahiplenilmek ve oynanmak, bu farelerin öğrenme becerilerini arttırmıştır. 1960’lı yıllarda Berkeley Ãœniversitesi’nde yapılan bir çalışmada da kafesleri, saklı yiyecekler, oyuncaklar, koÅŸu çarkları ve engeller ile donatılan ve diÄŸer fareler ile bir araya getirilip “sosyalleÅŸtirilen” farelerin öğrenme kapasitelerinin geliÅŸtiÄŸi ve hatta somut olarak beyinlerinin ağırlığının arttığı görülmüştür.

Haftaya kaldığımız yerden sohbetimize devam edeceğiz.

Kaynak

Ratey, J.J., & Hagerman, E. (2008). Spark: The revolutionary new science of exercise and the brain. NY: Little, Brown and Company.

16.01.2011