Emre Konuk

Tımarhanede Akıllı Olmak

Bazı düşünürler, sanatçılar ve bilim adamları paradigmalarımızla, haritalarımızla oynar ve ezberi bozarlar. Robert Rosenthal bunlardan biridir. Önce araştırmasını anlatayım, sonra da önemini konuşuruz.

Araştırma 8 tane aklı başında insanın, 20 hastanenin psikiyatri servislerine gizli bir başvuru yapmalarıyla ilgili. Bu 8 sahte hastanın üçü psikolog, biri pediatrist, biri psikiyatrist, biri ressam, biri yazar diğeri de ev hanımıydı. Hepsi takma isimler kullanıyordu. Personelin dikkatini çekmemek için, ruh sağlığı alanında hizmet veren profesyonellerin, başka işler yaptıkları söylendi.

Sahte hasta hastaneye ilk baÅŸvurduÄŸunda “bazı sesler” duyduÄŸunu söyledi. Ne tür sesler duyduÄŸu sorulunca, sahte hasta “seslerin net olmadığını, boÅŸ, boÅŸluktan gelen, derinden sesler olduÄŸunu ve kendisiyle aynı cinsten birine ait olduÄŸunu” söyledi.

Sahte hastanın yaÅŸamıyla ilgili anlattığı ÅŸeyler gerçekte yaÅŸadıkları ile aynıydı. ÖrneÄŸin, ailesiyle, kardeÅŸleriyle, karısıyla ve çocuklarıyla ve iÅŸ yerinde yaÅŸadığı ÅŸeyler gerçekte olduÄŸu gibiydi. Aslında ilk görüşmeyi yapan uzmanın, bu insanların “normal” olduÄŸunu anlaması gerekiyordu. Çünkü hiçbirinin geçmiÅŸinde ya da ÅŸimdiki davranışlarında patolojik herhangi bir ÅŸey yoktu. Hepsine ÅŸizofreni teÅŸhisi kondu ve hastaneye yatırıldılar.

Psikiyatri koÄŸuÅŸuna girdikten sonra, sahte hastalar, araÅŸtırmacının verdiÄŸi yönergeye uydular ve hiç bir anormal sayılabilecek semptom göstermediler. Sahte hastalar düzenli olarak personelle ve diÄŸer hastalarla konuÅŸtular. Personel tarafından ne hissettiÄŸi sorulan bir sahte hasta, gayet iyi olduÄŸunu ve o baÅŸta söylediÄŸi semptomların hiçbirini yaÅŸamadığını söylüyordu. Bütün yönergelere uyuyor, ilaç saati geldiÄŸinde personeli çağırıyor (asla ilaçları yutmadan), yemek kurallarına uyuyordu. Bunların haricindeki zamanında ise, kendisi ile ve personelle ilgili gözlemlerini yazıyordu. BaÅŸlangıçta bunları gizli yapıyordu, fakat kimsenin ilgilenmediÄŸi anlayınca, topluca bulunulan yerlerde, ve oturma odasında yazmaya devam etti. Hiç bir gizlilik yoktu.

HemÅŸireler, hiç bir ÅŸekilde ortalığı karıştırıcı yada bozucu davranışları olmadığına dair rapor yazdılar. Bu raporda, sahte hastaların, arkadaşça, iÅŸbirliÄŸi içinde oldukları ve hiçbir ÅŸekilde anormal bir davranış göstermedikleri yazıyordu. Bu raporlara bakan psikiyatrist veya psikolog, hastanın sürekli bir ÅŸeyler yazmasını “obsesif” eÄŸilimine baÄŸlayabiliyordu ama merak edip ne yazdığına bakmıyordu.

Normal, Akıllı Olarak Algılanmaz

Sahte hastaların sahte olduğu hiç bir zaman saptanmadı. Şizofreni tanısıyla hastaneye yatırılanlar, psikiyatri servisinden ayrılırlarken de şizofreni tanısıyla ayrıldılar. Sahte hastalar için, ayrılırken rahatsızlıklarının hafiflediği belirtildi, ama yapıştırılan etiket değişmedi. Uzmanlara göre, hastalıkları hafiflemişti ama asla normal bir hale gelmemişlerdi. Hatta onlara göre, asla da iyileşemezlerdi.

Uzmanların bu tutumunu bir açıdan anlamak mümkün olabilir. Çünkü bir hastaya yanlış teÅŸhis koymanın, saÄŸlıklı birine yanlış teÅŸhis koymaktan daha riskli olduÄŸu söylenebilir. ÖrneÄŸin; saÄŸlıklı birine “verem” teÅŸhisi koyarsanız, alt tarafı hastanız biraz antibiyotik almış olur. Ama “veremli” birine “saÄŸlam” derseniz bir sürü bela gelir başınıza. Hele Amerika’da.

Ancak psikiyatrik teÅŸhisler için bu durum çok farklı sonuçlar doÄŸurur. Apandisit ya da ülser teÅŸhisi küçük düşürücü deÄŸildir. Buna karşılık psikiyatrik tanılar, kiÅŸisel, yasal ve toplumsal etiketleri ve yaÅŸamı ciddi biçimde sınırlayan yaptırımları içerir. Yani yok yere “ÅŸizofreni” teÅŸhisi alırsanız, iÅŸ bulmaktan eÅŸ bulmaya kadar bir sürü sorun yaÅŸarsınız.

Rosenthal hastanede sonraları bulguları duyan, şüpheye düşen ve hata yapmış olabileceklerini düşünen personelle yeni bir deney daha düzenledi. Uzmanlara üç ay içinde, bir ya da iki tane sahte hastanın hastaneye gelmiş olacağı söylendi. Her personel, hastaneye gelen hastaların sahte olup olmadığını 10 puanlı bir ölçekle değerlendirdiler. 1 yada 2 puan, hastanın büyük ihtimalle sahte olduğunu gösteriyordu.

Bu incelemeler, psikiyatrik tedaviye giren 193 hasta üzerinde uygulandı. 41 hastaya uzmanlardan en az biri tarafından 1 ya da 2 puan verildi yani, büyük ihtimalle sahte hasta olduklarını söylediler. Bir psikiyatrist 23 hastanın sahte olabileceğinden şüphelendi. Bir psikiyatrist ve başka bir uzman 19 kişiden şüphelendi. Aslında hiç biri sahte hasta değildi.

Yani biraz garip bir durum yok mu bu iÅŸte? 193 veremlinin röntgenini doktorlara göstersek. Onlar da 41’i için veremli oldukları halde “verem deÄŸil” dese, yani teÅŸhiste %21 hata yapsalar, tıbba olan inancımızı herhalde ciddi biçimde gözden geçirirdik.

Aslında Rosenthal’ın araÅŸtırmalarının, Psikiyatrinin zaman zaman hata yapabileceÄŸini söylemekten çok daha önemli bir yanı var. Bu yan son 35 yılda sosyal olaylara yaklaşımımızla ilgili paradigmalarımızı çok etkiledi.

Haftaya devam.

11.12.2005

Benzer İçerikler :

Ben Kimim?

İnsanların sosyal hayvan olduklarını ileri süren sosyal psikologlar, onlara elbette hakaret etmeye çalışmıyorlar. Sosyal ortamların, kitlelerin, grupların ve ...

İletişim Kuramı Ve Çift İlişkileri - II

Geçtiğimiz hafta, iletişim kuramı perspektifinden çift ilişkilerinden bahsetmiş, eşler arasındaki çatışmaların kaynaklarına değinmiş, ve ilişkinin simetrik ...

İnsanın Doğası 2

Geçen hafta tüm kültürlerde ortak, evrensel duygu ve davranış özelliklerinden söz edebilir miyiz diye sorduk. Bu soru önemliydi çünkü eÄŸer insan davranışınÄ...

İşim, Eşim, Kişiliğim 2

Geçen hafta sizlerle Davranış Bilimleri Enstitüsü’nde meslektaÅŸlarımla birlikte cevabını aradığımız soruları ve araÅŸtırma sonuçlarını paylaÅŸmıştım. Temel ...

İlginizi Çekebilir :

Duygusal Ekonomi

Neden çok yakınımda bir sürü banka şubesi olduğu halde bir kilometre uzaklıktaki şubeyi seçiyorum? Neden kahve içebileceğim bir çok kafe varken hep birine ...

Egzersizin Faydaları 3

İki haftadır egzersizin faydalarından söz ediyoruz. Bu arada Newsweek "Egzersiz ve Beyin" başlığını kapak yaparak bir sürü yeni araştırmayı bir araya ...

Çocuk Nasıl Öğrenir

Çocuk dediğiniz şey, zamanla hepimizde yok olan bir güzel özellikle doğar. Bu özellik, çocukların hiç anlamadığımız hareketler yapmasına, hiç durmadan oradan ...

Zihin Ve Beden İlişkisi

Geçtiğimiz haftalarda, doğanın (genetik) ve yetişmenin (çevre) insan yaşamı üzerindeki göreceli belirleyiciliğine dair felsefi tartışmayı ele almış, bu...