Çocuk ve Genç

Her birimiz biyolojik olarak doğuştan itibaren bir bağlanma sistemi ile dünyaya geliriz ve bu sistem yaşam boyu çevremizdeki diğer insanlarla bağ kurmamızı sağlar. Duygusal ya da fiziksel açıdan bir tehdit durumu hissettiğimizde, kaygılanırız veya üzülürüz ve bağlanma sistemlerimiz aktif hale gelir. Öncelikli ve doğuştan gelen stratejimiz ise bağlanma figürlerimize yakınlık kurmaktır. Böylelikle kendimizi daha rahat hissederiz ve güvenlik hislerimizi yeniden kazanırız. Arkadaşlar ve romantik ilişkiler, yetişkinlik dönemimizdeki bağlanma figürü temsillerimizdir.

Bağlanma teorisinin kuramcısı John Bowlby, bir bebeğin birincil bakım veren figürüne/annesine arzu ettiği yakınlığı kurması ve devam ettirmesi için gösterdiği her tür davranışı bağlanma davranışı olarak tanımlar ve bağlanma davranışlarının evrimsel açıdan bebeğin kendini tehlikelerden korumayı hedeflediğini öne sürer. Anne bebeğinin bu sinyallerine duyarlı olup yanıtladığında, bebek annesini güvenilir bir liman olarak algılar, böylelikle başkalarına da güvenebilmeyi öğrenir ve çevreyi keşfetmeye yönelebilir. Ancak, bu süreç sekteye uğradığında, yani anne bebeğinin sinyallerini tutarlı bir biçimde yanıtlayamadığı zaman , bebek annesiyle güvenli bir bağ geliştiremez. Bağlanma teorisine göre bağlanma figürünün ulaşılamazlığı hem çocuk hem de yetişkinlerin kaygı veya rahatsızlık göstermesinin belirleyicisi olabilir çünkü bağlanma sistemi koruyucu rolünü yerine getirememektedir ve destek alamayan çocuk kendisini güvende hissetmez. Bu sebeple, güvenli bağlanma geliştiremeyen çocuklar dünyayı tehlikeli, beklenmeyen tehditlerle dolu bir yer olarak algılar. Güvende olma, anlaşılma ve sakinleşme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamasını sekteye uğratır.

BaÄŸlanma Tipleri Nelerdir?

Mary Ainsworth ve arkadaÅŸları tarafından ilk olarak kullanılan “Yabancı Durum” ya da “Yabancı Ortam” olarak adlandırdıkları deneysel bir yöntem ile baÄŸlanma tipleri belirlenmiÅŸtir. Bu yöntemde, bebek annesiyle rahat bir laboratuvar odasına alınmış, ardından kısa aralıklarla annesinden ayrı bırakılmış ve bir yabancıyla yalnız bırakılmış, sonra tekrar annesiyle bir araya getirilmiÅŸtir. Deney sırasında, bebeklerin gösterdikleri baÄŸlanma davranışları 3 farklı baÄŸlanma tipinde sınıflandırılmıştır:

• Güvenli,


• Kaygılı-kararsız,


• Kaygılı-kaçınmacı

Güvenli baÄŸlanan bebekler, anneleri ile birlikte oldukları sırada onlarla sıcak iliÅŸkiler kurmuÅŸlar, çevreyi keÅŸfetmekte hevesli davranmışlar, odaya bir yabancı girdiÄŸinde hafif ama kalıcı olmayan bir endiÅŸe yaÅŸamışlar, anne odadan ayrıldığında görülebilir ÅŸekilde üzülmüş, anne geri döndüğünde ise onu sıcak bir ÅŸekilde karşılamış, rahatlamış ve anneye yakın olmak istemiÅŸler. Kaygılı-kaçınmacı  bebekler annelerine ve onların nerede olduklarına ilgi göstermemiÅŸler, anneleri odadan ayrıldığında veya odaya geri döndüğünde çok az tepki göstermiÅŸ  ya da hiç tepki göstermemiÅŸler. Kaygılı-kararsız bebekler annelerinin nerede olduklarına, onların ulaşılabilir olup olmadıklarına, onlarla sık sık sözel ve fiziksel temas kurmaya yoÄŸun bir ÅŸekilde tetikte olmuÅŸlar. Anne odadan ayrıldığında yoÄŸun endiÅŸe yaÅŸamış ve geri döndüğündeyse sakinleÅŸmekte zorlanmış, annelerine hem yakın olmak istemiÅŸ hem de yoÄŸun öfke ve direnç göstermiÅŸler.

Bağlanma biçimleri, çocuğun yaşamını nasıl etkiler?

Ebeveyninden “ben buradayım, seni duyuyorum, seni anlıyorum, sana deÄŸer veriyorum” mesajlarını alan, anlaşıldığını, deÄŸerli olduÄŸunu, kabul edildiÄŸini hisseden ve böylece güvenli baÄŸlanan çocuÄŸun hem kendine ve hem de çevresine güveni olumlu yönde desteklenecektir. Bu mesajları iletebilmenin en temel yolu dünyaya geldiÄŸi andan, hatta anne karnındaki dönemden itibaren onun olumlu veya olumsuz tüm duygusal sinyallerini anlamak, duygularıyla baÄŸlantı kurmak, ona anlaşıldığını hissettirmek, duygularını yargılamadan, küçümsemeden veya göz ardı etmeden olduÄŸu gibi kabul ederek ihtiyacına yanıt vermekten geçer.

Yapılan araÅŸtırmalar, yaÅŸamın ilk yılında güvenli baÄŸlanan çocukların, güvensiz baÄŸlanan akranlarına göre daha az bağımlı olduklarını ve bunun bir sonucu olarak çevreyi keÅŸfetmekte daha meraklı ve ilgili olduklarını ileri sürmektedir. Güvenli çocuklar, zorluklar karşısında “ben baÅŸa çıkabilirim” inancına sahiptirler. Stresli durumlarda yaÅŸadıkları olumsuz duygularla daha iyi baÅŸa çıkabilirler. Dolayısıyla, güvenli baÄŸlanan çocuklar sezgilerini kullanarak çevresini yönetmekte daha baÅŸarılı olurlar.  Güvensiz baÄŸlanan çocuklar ise, çevrelerine karşı çok daha az merak duyar ve çekingen tavırlar sergilerler. Pek çok çalışma, erken  çocukluk dönemindeki güvenli baÄŸlanan çocukların ileriki yıllarda sosyal iliÅŸkilerinde daha yetkin olduklarını göstermektedir. Okul öncesi dönemde güvenli baÄŸlanan çocuklar güvensiz baÄŸlanan akranlarına göre daha iyi sosyal beceriler gösterdiklerini ve okula daha kolay uyum saÄŸladıklarını da ileri sürmektedir. Güvenli baÄŸlanan çocukların ilkokul yıllarında arkadaÅŸları arasında daha çok kabul edildiklerini ve daha fazla arkadaÅŸlarının olduÄŸunu da ortaya koyar. Ayrıca, güvensiz baÄŸlanan çocuklara göre kendilerini daha az yalnız hissettikleri bulunmuÅŸtur. Erken çocukluk döneminde kurulan güvenli baÄŸlanmanın, ileri ki okul yıllarında dikkati odaklama, sürdürme ve diÄŸer öğrenme süreçleriyle iliÅŸkili olduÄŸu da gösterilmiÅŸtir. Güvenli baÄŸlanan çocukların ders notlarının daha yüksek olduÄŸu,  hedef odaklı ve iÅŸbirlikçi olmaya daha yatkın oldukları bulunmuÅŸtur. Güvensiz baÄŸlanan çocukların ise akademik süreçlerde daha çok zorlandıkları görülmüştür. Güvenli baÄŸlanan çocukların öğretmenleriyle baÅŸarılı bir baÄŸ kurdukları ve baÅŸarılı olacaklarına dair kendilerine güvenleri olduÄŸunu gösterilmiÅŸtir. Bu çocuklar sınıf ortamında zorlu görevleri almaya heveslidir ve öğrenmeye yönelik motivasyonları yüksektir. Ayrıca, güvensiz baÄŸlanma olumsuz duygulanım ve ruh saÄŸlığı için de bir risk faktörüdür. Güvenli baÄŸlanma ise, olumsuz duyguları yönetmek için içsel bir kaynaktır ve yaÅŸamda karşılaşılan güçlükler karşısında dirençli ve esnek olmayı saÄŸlar.

Begüm Ayşegül Aydınoğlu, Klinik Psikolog - DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi