Örgütlü Şiddet ve Zorbalık
Bir yazımda “şiddet ve boyun eğme” ilişkisi üzerinde durmuş ve şu soruları sormuştum: Nasıl oluyor da bir Hizbullah üyesi evinin bodrumunda bir insanı işkenceyle öldürüp, parçalara ayırıp gömüyor, sonra da, hiç bir şey olmamış gibi yukarı çıkıp, ellerini yıkadıktan sonra ailesiyle güle oynaya iftarını bozabiliyor?
Nasıl oluyor da bir “işkenceci” sabahtan akşama insanlara korkunç acılar çektiriyor ve aynı zamanda iyi bir eş, sevecen bir baba, iyilik sever biri olabiliyor? Ya da nasıl oluyor da kişi yıllarca “normal bir vatandaş” gibi yaşayıp günü geldiğinde uçakla Dünya Ticaret Merkezi’ne dalıp kendi de dahil binlerce kişinin ölümüne neden olabiliyor, bir satanist diğer satanistin intiharına yardımcı olabiliyor, bir tarikat lideri müritlerine ölme zamanı geldiğini söylüyor ve 2000 kişi topluca intihar edebiliyor?Belli koşullar bir araya gelirse hepimiz bu boyutlarda şiddet uygular mıyız?
Bu sorular önemliydi çünkü bunları yapanlar; profesyonel caniler ya da ağır kişilik patolojileri olan insanlar değil, doğal konumlarında birbirine acı vermekten kaçınan kendi hallerinde kişilerdir. Örneğin, Nürenberg’de yargılanan Nazi ileri gelenlerine uygulanan Rorschach kişilik testlerinde, bir kişi dışında tümünün sizin bizim gibi normal kişiliklere sahip oldukları görülmüştür.
Örgütlü şiddet olaylarında emri bir ya da birkaç kişi verse de, eylemin yürütülmesi için ona uyulması, boyun eğilmesi gerekir. Böylece her örgütlü şiddet ve zorbalıkta “boyun eğme”, otoriteyle kişiler arasındaki ilişkiyi anlamamıza yarayacak önemli bir kavram durumundadır.
1970’lerde Yale Üniversitesinde Stanley Milgram’ın yaptığı araştırmalar çarpıcı sonuçlar ortaya koymuştu. Sanki bir hafıza deneyiymiş gibi tasarlanan deneyde rol alan sıradan, iyi niyetli katılımcılardan, öğrenen kişi rolündeki insanlara artan elektrik şoku vermeleri istendi. Aslında, öğrenen rolündeki kişi, deneycilerle anlaşmalı idi ve elektrik şoku verilmiyordu. Şaşırtıcı biçimde, her “öğretmen” 300 voltluk, şiddetli şoku verdi. Üçte ikisi de araştırmacının tüm isteklerini yerine getirdi ve şoku 450 volt seviyesine kadar çıkardılar. Katılımcılar, öğrencilerin kalp ağrılarından yakındıklarını, hatta şok nedeni ile attıkları çığlıkları duymalarına ve bir kısmının artık hareket edemez hale geldiğini görmelerine rağmen, sadece araştırmacının “devam ediniz” demesiyle cezayı uygulamayı sürdürdüler. Bunları yapan insanlar “normal” insanlardı.
Güç, Gruba Ait Olma ve Zorbalık
Türkiye doğumlu Amerikalı sosyal psikolog Muzaffer Şerif’in 1950’lerde yaptığı yaz kampı deneylerinde, normal okul çocuklarının, arkadaşlarından ayrılıp, birbiri ile rekabet içinde olan farklı gruplara koyulduktan sonra, kısa bir süre önce arkadaş oldukları diğer çocuklara, acımasız ve saldırgan davranabildikleriniortaya koymuştu.
Bu araştırmaların doruk noktası, 1971’de Stanford Üniversitesi psikologlarından Philip G. Zimbardo ve arkadaşlarının yaptıkları, Stanford hapishanesi araştırması oldu. Araştırmacılar üniversite öğrencilerinden rastgele seçtikleri bir grup genci mahkum ya da gardiyan olarak ayırdılar ve psikoloji binasının bodrum katını hapishane haline getirdiler. Hedef, iki haftalık süreçte, grupların içinde ve iki grup arasında gelişecek dinamikleri ortaya çıkarmaktı. Gardiyanlar öylesine sert biçimde diğerleri üzerinde güç uyguladılar ki, araştırma 6. günün sonunda durduruldu.
Araştırmacılar, eğer gruplar eşit güce sahip olmazlarsa, rollerinin baskısına dayanamayacaklarını ve bunun “doğal” yansıması olarak şiddete ve zorbalığa baş vuracakları sonucuna vardılar.
Böylelikle Stanford araştırmasından iki önemli sonuç ortaya çıktı:
- Bireyler bir gruba dahil olduktan sonra, entelektüel ve ahlaki yargılama kapasitelerini yitirirler. Bu nedenle gruplar potansiyel olarak zararlıdır.
- İnsanlar gruplara ayrıldığında ve ellerine güç verildiğinde, kaçınılmaz bir biçimde zorbalık yapmaya başlarlar.
Durum gerçekten bu kadar vahim mi? 1970’lerden sonra pek çok araştırmacı grup üyeliğinden gelen gücün olumlu yanlarını göstermeğe çalıştılar.
Haftaya devam.
Kaynaklar
- Obedience to Authority. Stanley Milgram. Harper Perennial, 2004
- Psychology in Organizations: The Social Identity Approach. Second Edition. S., Alexander Halsam. Sage, 2004.
- The Psychology of Tyranny. Alexander Halsam & Stephen D. Reicher. Scientific American Mind, Vol. 16, No. 3, 44-51.
23.10.2005
Benzer İçerikler :
Hizmet aşkıyla tutuşan milletvekillerimizi, Başbakanımızı ve Reisi Cemhuriye’mizi, (Swahili dilinde öyle deniyor) kazasız belasız seçip işleri düzene ...
Geçen hafta çalışan bağlılığının nasıl arttırılabileceğini irdeledik. Devam ediyoruz. Ama önce kısa bir özet. Yüksek performans gösteren iş birimlerinde ilk ...
Birkaç haftadır sizlere Davranış Bilimleri Enstitüsü’nde yaptığımız bir dizi araştırmayı aktarıyorum. Bu araştırmaların odak noktası kişilik özellikleri. ...
Geçen hafta sizlere, psikolojinin günlük yaşamımızın ne denli içinde bulunduğundan bahsetmiş ve hayatın içinden bir konu olması nedeniyle, sürekli psikolojiye ...
İlginizi Çekebilir :
Bu yazı dizisinde, içsel bir motivasyonla, en doğal biçimiyle yaptığımız aktivitelerden, girdiğimiz ilişki biçimlerinden, öğrenme tarzlarından söz ettik. İçsel ...
Geçen hafta beyin yıkama olgusuyla sinirbilim ve duygusal-bilişsel psikolojinin ilişkisinden biraz söz etmiştik. Beyin yıkama sürecinde kişilerin özgür ...
Daha önceki yazılarımızda, insanın tamamen rasyonel bir varlık olduğu varsayımı üzerine konuşmuş, bu varsayımın, bilimsel arka planının zayıflığından v...
Terapistlere travma eğitimleri ve süpervizyonları için birkaç yıldır netameli coğrafyalara gidip geliyorum. Hem monoton hayatıma bir renk katılıyor, hem de ...
