Kurumsal GeliÅŸim Merkezi

“Aslında herkes dâhidir. Ama siz kalkıp bir balığı
ağaca tırmanma yeteneğine göre yargılarsanız, o balık
 tüm hayatını aptal olduÄŸuna inanarak geçirecektir.”

Zekâ, bireylerin mutlu ve baÅŸarılı bir hayata sahip olmaları konusunda oldukça önemlidir. Öyle ki bu kavram tüm düşünme ve davranış kalıplarını kapsar insanoÄŸlunun. Bu daha “zeki” olan bireylerin hayatlarında daha baÅŸarılı ya da daha mutlu olacakları anlamına gelmez. Bireylerin sahip oldukları biliÅŸsel kapasiteleri tanıdıkları ölçüde mutlu ve baÅŸarılı olacakları, kurumların da çalışanlarının bu kapasitelerini tanıdıkları ölçüde doÄŸru iÅŸe alım yapacakları anlamına gelir.

1980’li yıllara gelene kadar bilim dünyasında hâkim olan yaklaşım, zekâyı tek yönlü, ölçülebilir ve kendi içinde bir kavram olarak ele almak olmuÅŸtur. Yani bu anlayışa göre zekâ; doÄŸuÅŸtan gelen, dış dünyadan ve sosyal iliÅŸkilerden bağımsız bir takım becerilerdir. 80’li yıllara gelindiÄŸinde bu tanım artık yetersiz kalmaya baÅŸlamış ve insan zekâsı üzerine çalışan bilim insanları zekâ kavramını yeniden ele alıp, farklı yaklaşımlar geliÅŸtirmek durumunda kalmışlardır.

Söz konusu yıllarda zekâ kavramını tekrar ele alıp, dikkatle irdeleyenlerden birisi de Harvard Ãœniversitesi’nden Prof. Dr. Howard Gardner’dır. Gardner, zekâ kavramının o yıllarda düşünüldüğü kadar dar bir manasının olamayacağını düşünmüş, insan zekâsı üzerine yürüttüğü araÅŸtırmalar sonucunda kavrama devrimsel denilebilecek boyutlar kazandırmıştır.

Gardner’ın çoklu zekâ kuramına göre, insan zekâsı 8 türden oluÅŸur. Söz konusu bu 8 tür, beynin farklı alanlarında iÅŸlemekte, farklı zihinsel iÅŸlemlere yönelik geliÅŸim göstermekte ve bu geliÅŸime uygun olan bir iÅŸ bölümüyle çalışmaktadır. Geleneksel zekâ kuramları sadece dilsel ve matematiksel zekâ ile ilgilenirken, bu yeni yaklaşım 6 yeni boyut keÅŸfetmektedir; görsel/alansal zekâ, bedensel/kinestetik zekâ, müziksel zekâ, sosyal/kiÅŸiler arası zekâ, kiÅŸiye dönük/kiÅŸisel zekâ ve doÄŸacı zekâ.

Gardner’ın bu yeni yaklaşımının, sadece dilsel ve matematiksel boyutlara odaklanan eski kurama göre; insan zekâsını anlamak konusunda çok daha güçlü olduÄŸunu söylemek yanlış olmayacaktır. Peki, bireylerin sahip oldukları zeka özelliklerini anlamak pratikte ne iÅŸe yarayacaktır?

Şöyle ki, birbirinden farklı bilişsel kapasitelere sahip insanlar farklı işlerde farklı performanslar gösterecektir. Dolayısıyla bireylerin zekâ özelliklerine uygun pozisyonlara yerleştirilmesi, hem bireylerin başarıları ve mutlulukları açısından, hem de kurumsal başarı açısından elzemdir. Bir başka deyişle, kurumlar çalışanlarını seçerken adayların farklı boyutlarıyla zihinsel yeteneklerini ölçmeli ve onları yerleştirmeyi bu ölçüm sonucuna göre yapmalıdır. Örneğin; mimarlık üzerine yapılan bir işe alımda adayların görsel/alansal zekâ puanlarının dikkate alınması gerekirken, hizmet sektöründe çalışacak bir danışmanın işe alımı için sosyal/kişiler arası zekâ önem kazanmaktadır.

Günümüzde hala birçok ölçme aracı zekânın sadece dilsel ve matematiksel kısımlarına odaklanmakta, diÄŸer 6 boyutu dikkate almamaktadır. Bunun sonucunda ise bu 2 boyutta “güçlü olmayan” bireyler, yetersiz olarak deÄŸerlendirilmektedir. Yapılması gereken ÅŸey, ölçme araçlarını zekânın farklı boyutları hakkında bilgi toplayabilecek ÅŸekilde tasarlamak ve buradan elde edilen bilgiye göre aday yerleÅŸtirmesi yapmaktır.  Aksi takdirde “balıklar aÄŸaca tırmanma yeteneÄŸine göre” deÄŸerlendirilecek; daha da kötüsü bu hatanın farkında bile olunmayacaktır.

Kemal PEHLİVAN - DBE Kurumsal Gelişim Merkezi Araştırma ve Psikometri Departmanı