İRRASYONEL-GERÇEKDIŞI DÜŞÜNCELERİNİZİN SESİNİ KISIN

İrrasyonel düşüncelere kapıldığınızda kendinizi diğer insanlardan izole edilmiş hissedebilirsiniz. Acaba herkes böyle düşünüyor mu yoksa tüm bunlar sizin kafanızda tasarladığınız “anlamsız” şeyler mi? Eğer öyle ise bu düşüncelerden nasıl kurtulacaksınız?

Zihinlerimiz de tıpkı parmak izlerimiz gibi birbirinden farklıdır. Bizi bir araya getiren birçok ortak duyguda birleşsek de düşüncelerimizle ve düşünme biçimlerimizle birbirimizden farklılaşırız. Kimileri geçmişle ilgili düşüncelere kapılırken kimileri de geleceğine odaklanmayı seçer. Peki, hayattan zevk almanızı engelleyen, yaşamınızın kalitesini düşüren ve özellikle hayatın zorlu dönemlerini daha da zor hale getirenirrasyonel düşüncelere saplanıp kaldıysanız ne yapmanız gerekiyor?

İRRASYONEL DÜŞÜNCE NEDİR?

Öncelikle irrasyonel düşüncelerin tanımını yapmakta fayda var. “İrrasyonel” ya da “mantıksız”, “gerçekdışı” terimleri, düşünceleri ya da düşünce biçimlerini “yargılamak” için kullanılan ifadeler değildir. Akıl ve mantığa dayalı olmayan, sağlıksız düşünceleri tanımlamak için kullanılır. İrrasyonel düşünceler, herhangi bir kanıta dayalı olmayan, çoğunlukla varsayımlar üzerine ortaya çıkan, geçmiş deneyimlere dayanan inançların doğurduğu olumlu veya olumsuz düşüncelerdir. Hepimiz zaman zaman bu tür düşüncelere kapılabiliriz. Bu düşüncelerin içeriği “kötü” olmak zorunda değildir. Fakat gerçekdışı ve mantıksız oldukları için uzun vadede sizi ve çevrenizdekilerle kurduğunuz ilişkileri olumsuz etkileyecektir. Bu yüzden bu tür düşüncelerinizi anlamlandırabilmeniz, yönetebilmeniz ve onlarla baş etme becerileri geliştirebilmeniz çok önemlidir.

İRRASYONEL DÜŞÜNCELERE NELER SEBEP OLUR?

İrrasyonel düşünceler genelde, beynimizin bizi olumsuz etkileyebilecek olaylara, kişilere karşı kendisini koruma şekillerinden biri olan savunma mekanizması olarak ortaya çıkar. Önemli bir sunum veya buluşma gibi stres yaratabilecek olaylardan hemen önce irrasyonel düşüncelere kapılabilirsiniz ve bu, doğal bir parçasıdır. “Yapamam.” “Kesin yine her şeyi berbat edeceğim.” “Ne zaman başarılı oldum ki?” bu düşünceler size tanıdık geliyor mu? Sesini kısmanız gereken irrasyonel düşünceler işte tam olarak bunlar. Hiçbir mantıklı açıklamaya dayanmayan bu tür düşünceleri zihninizden atmak yerine onlara daha da sıkı bağlanmayı seçtiğiniz takdirde büyük ihtimalle “başarısızlık” olarak tanımladığınız olayları gerçekten yaşamaya başlayacaksınız. Kariyeriniz, okul hayatınız, ailenizle arkadaşlarınızla kurduğunuz ilişkiler, romantik ilişkileriniz de bu düşüncelerden olumsuz etkilenecektir.

Bir savunma mekanizması olarak hepimiz zaman zaman bu irrasyonel düşüncelere ve inançlara kapılsak da bazıları için bu şekilde düşünmek, artık yaşamlarının büyük bir bölümünü etkileyecek kadar alışkanlık haline gelir. Bu düşüncelerin sizin için bir sorun oluşturduğunu anlayabilmenin tek yolu hayatınıza bakmaktır. İrrasyonel düşünceler yaşam kalitenizi, davranışlarınızı, okul, iş ve aile hayatınızı baltalıyor mu?

Kalıcı irrasyonel düşüncelere yol açabilecek bazı ruh sağlığı problemleri ise şunlardır:

Anksiyete Bozuklukları
Bipolar Kişilik Bozukluğu
Beden Algısı Bozukluğu
Sanrısal Bozukluklar
Depresif Bozukluklar
Yeme Bozuklukları
Obsesif Kompulsif Bozukluk
Kişilik Bozuklukları
Madde Kullanım Bozuklukları
Şizofreni

BİLİŞSEL ÇARPITMALAR

İrrasyonel düşünceler hayatınızda alışkanlık haline geldiğinde zihninizde bilişsel çarpıtmalara yol açar. Zihninizin bilgi işleme, düşünme, yargılama, karar verme mekanizmalarını olumsuz yönde etkiler. Genellikle geçmiş deneyimler sebebiyle edinilmiş düşüncelerdir ve farkına varmak bile oldukça zor olabilir. Bu çarpık düşünceler, inançlarımızı, ruh halimizi, kendimizi, diğerlerini ve dünyayı nasıl gördüğümüzü belirler. Bütün ruh sağlığı problemleri de kendine özgü çarpık düşünceleri peşinde getirir. Örneğin depresyon ile ilişkilendirilebilecek irrasyonel düşüncelerin birçoğu “suçluluk duygusu” ve “hayata negatif yönlerinden bakmak” ile ilgilidir.

Yaygın görülen diğer bilişsel çarpıtma şekilleri ise aşağıdaki gibidir:

FELAKETLEŞTİRME

Diğer olasılıkları hesaba katmadan direkt olarak en kötü senaryoyu tasarlamak ve kaygılanmaktır. Örneğin, kabızlık şikâyeti olan kişinin başka herhangi bir belirtisi olmamasına rağmen mide kanseri olduğunuzu düşünmeye başlaması.

KİŞİSELLEŞTİRME

Kişinin aslında kendisi ile hiçbir şekilde ilgisi olmayan bir konu hakkında kendisine dair gerçekçi çıkarımlarda bulunmasıdır. Örneğin, iş arkadaşınız sabah ofise geldiğinde size selam vermedi ve siz ortada hiçbir sebep yokken onun size kızgın olduğunu varsaydınız. Daha sonra aslında kötü bir haber aldığı için canının sıkkın olduğunu öğreniyorsunuz.

SİYAH-BEYAZ DÜŞÜNME

Bir kişi veya durumla ilgili tamamen iyi ya da tamamen kötü düşüncelere kapılmaktır. Ya siyah ya beyaz düşünen bu kişilerin dünyasında griye yer yoktur. İki farklı şeyin aynı anda doğru olabileceğini örneğin, partneriniz bir randevuya geç kaldı ve paylaştığınız birçok güzel anıya rağmen o gün randevuya geç kaldığı için artık onun sorumsuz, size değer vermeyen bir insan olduğunu düşünmeye başladınız ve bu süreçte önceden erken geldiği randevular aklınıza dahi gelmedi.

KÜÇÜLTME

Özellikle depresyonda olan kişilerde görülür. Hayatlarındaki olumsuz koşulları gözlerinde büyütürken olumlu olan tarafları küçültürler ya da Anksiyete ile mücadele eden kişilerde ise daha çok görülür. Onları kaygılandıran düşünceleri daha da örneğin; yapacağınız sunum için sahneye çıkarken merdivenlerde tökezlediniz ve sunumunuzun çok güzel geçmesine rağmen aklınızda sadece merdivenlerde tökezlediğiniz “utanç” verici an kaldı.

İrrasyonel düşüncelere sahip olmak, anksiyete bozukluğu olan kişiler için yanan ateşe daha çok odun atmak gibidir. Sizi kaygılandıran, endişelendiren durumlarla ilgili irrasyonel düşüncelere kapıldığınızda ve bu düşünceler bir döngü halini aldığında yaşam kalitenizi düşürecektir. Yaşanabilecek ya da durumlarla ilgili duyulan kaygılar, o kişinin her şey için bir çözüm yolu üretmesini gerektirir ve bu mümkün değildir. Üstelik sağlıklı da değildir. Örneğin, sokakta yürürken gökyüzünden üzerinize kocaman bir kaya parçasının düşme ihtimalini düşünerek yaşayamazsınız. Yaşamaya çalışsanız dahi bu durum için hiçbir zaman etkili ve hayat kalitenizi kötü etkilemeyecek bir çözüm yolu bulma şansınız yoktur. Unutmayın ki, hayatta her zaman tahmin edilemeyen, karmaşık ve bizim kontrolümüzde olmayan ve her zaman var olmaya devam edecekler.

Bu tür düşüncelerle başa çıkabilmek için aşağıdaki 4 adımı takip edebilirsiniz.

Düşünceyi Tanımlayın: “Eşim beni sevmiyor ve benden ayrılmak istiyor.”
Düşüncenizi Doğrulayan ve Çok Sık Başınıza Gelen Bir Durum Olup Olmadığını Sorgulayın: “Aslında birçok şeye rağmen birbirimize sevgiyle sarıldık ve zorlukları hep birlikte aştık.”
Kanıtları Çoğaltarak İrrasyonel Düşüncelerin Sesini Kısın: “Geçen hafta sonu eşim yemekte, benimle olmaktan ne kadar mutlu olduğunu ve benimle çok eğlendiğini söylemişti.” “Geçtiğimiz gün çok yorgun olmasına rağmen benimle en sevdiğimiz filmi izlemeyi kabul etti.” vs…
İrrasyonel Düşünceyi Yerine Yararlı Olanıyla Değiştirin: “Aramızda bir sorun olduğunda benimle paylaşıyor ve şuan bir sorunumuz olsa benimle paylaşırdı. Bu durumda endişelenmek yersiz.”

İrrasyonel düşüncelerle baş etmek, -özellikle bilişsel kadar vardığında- zorlayıcı olabilir. Hatta bu düşüncelerinizi bugüne kadar hiç fark etmemiş dahi olabilirsiniz. Çünkü bu düşünceler, geçmişte yaşadığınız travmatik, üzücü olaylar sebebiyle çok küçük yaşlardan itibaren zihninize yerleşmiş olabilirler. Fakat üzerinde çabalayarak bu düşüncelerin yerine sağlıklı olanları koyabilmek mümkündür. Bir süre, düşünceleri savuşturmak yerine sizinle kalmalarına izin verin. Bu süreçte günlük tutmak çok faydalıdır. Sevdiğiniz ve güvendiğiniz kişilerle de bu düşünceleri paylaşabilirsiniz. Sizi uzun zamandır tanıyan ve hayatınızda aktif bir şekilde var olan kişileri tercih etmeniz faydalı olacaktır. Elbette sizin için en doğru seçeneklerden birisi de bir ruh sağlığı uzmanından destek almaktır.

KAYNAK

Lebow H., (21 Temmuz 2021). What Causes Irrational Thoughts and Can You Manage Them? PsychCentral.

DBE Yetişkin ve Aile Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın Terapistlerimiz