Kurumsal GeliÅŸim Merkezi

Tükenmişlik, iş ve özel yaşamda sağlığı ve üretkenliği olumsuz yönde etkiler. Peki gerçekten tükenmişlik noktasına geldiğinizi ve bunun hangi sebeplerle olduğunu nasıl anlayabilirsiniz? Belirtileri erkenden tespit etmek, tükenmişlik sendromunun semptomlarını hafifletmekte ve riskleri azaltmakta size yardımcı olabilir.

TükenmiÅŸlik, iÅŸ yerinde etkinliÄŸin azalmasına sebep olan, duygusal tükenme, duyarsızlaÅŸma ve düşük kiÅŸisel baÅŸarı duygusu olarak tanımlanabilir. Özellikle diÄŸer insanlara “yardım eden” rolleri kapsayan hemÅŸire, doktor, psikolog, sosyal hizmet uzmanları gibi meslek dallarına mensup kiÅŸilerde yaygın görülmektedir. Bu sendromun önemi ve yol açtığı olumsuz etkiler günümüzde eski zamanlara kıyasla giderek daha çok fark edilmektedir. Nasıl önleneceÄŸi konusunda yapılan çalışmalar da hızla çoÄŸalmaktadır. Amerikalı psikolog Herbert Freudenberger, tükenmiÅŸliÄŸi önce 12 aÅŸamada açıkladı daha sonra basitleÅŸtirerek aÅŸağıdaki 5 aÅŸamada tükenmiÅŸliÄŸi ele aldı.

1. BALAYI EVRESÄ°

Ä°lk aÅŸama balayı evresi olarak adlandırılır. Özellikle iÅŸ yerinde yeni görevleri ve giriÅŸimleri üstlenmekle ilgilidir. Bu aÅŸamada kesinlikle tükenmiÅŸlik belirtisi yoktur. Hatta tam aksine iÅŸ yerine karşı yoÄŸun bir baÄŸlılık duygusu, coÅŸku ve neÅŸe hâkimdir. KiÅŸi oldukça üretkendir ve elinden gelenin en iyisini yapabilmek için mümkün olan her görevi ve giriÅŸimi üstlenmekten çekinmez. Kendisini çok yaratıcı, iyimser ve enerji dolu hisseder ve becerilerini kanıtlayabilmek için gereÄŸinden fazla yükü omuzlarına yüklemekten çekinmez. Oldukça pozitif ve keyifli gibi görünen bu dönem sonsuza kadar sürebilse ne harika olurdu… Fakat bu aÅŸamanın en riskli yanı, aşırı çalışmayı önlemez ve düzenli olarak dinlenmek için vakit ayırmazsa kiÅŸi farkına dahi varmadan tükenmiÅŸliÄŸe doÄŸru kendisini sürüklemiÅŸ olur.

2. STRES BAÅžLANGICI

Kişi artık bazı günlerin diğerlerinden daha stresli olduğunu yavaş yavaş fark etmeye başlar. Kişisel ihtiyaçları için yeteri kadar vakti olmadığını, aile ve arkadaşlarıyla daha az görüşmeye başladığını fark eder. Artık iş, hayatındaki en önemli şeydir. Odaklanamama, baş ağrıları, kaygı, iştahta değişiklik ve hatta yüksek tansiyon gibi belirtilerle yoğun stres, etkilerini göstermeye başlar.

3. KRONÄ°K STRES

Sık sık yoğun bir şekilde stresli olmak kişiyi kronik stres aşamasına getirir. Bu yüzden problem çözme becerileri ve performans düşer. Kişi bu noktada kontrolden çıktığını ve güçsüz olduğunu hissetmeye başlar. Çabaları sanki daha önce olduğu gibi aynı üretken ve verimli sonuçları vermiyor gibi görünür. Görevlerin ve sorumlulukların baskısı, ertelemeye ve kaçınmalara neden olur. Ayrıca kronik stres, stresin sebep olduğu fiziksel belirtilerin şiddetinin de artmasına neden olur. Kişi sık sık hastalanmaya başlayabilir. Duygularını da düzenlemekte zorlanır. En küçük şeyler bile onun daha saldırgan, kırgın ya da üzgün hissetmesine yetebilir. Var olan sorunları inkâr ederek, olumsuz duygularla baş edebilmek için alkol, uyuşturucu ya da kendi kendine ilaç kullanma gibi sağlıksız yollara başvurabilir.

4. TÃœKENMÄ°ÅžLÄ°K

Nihayet yoğun stres, başarısızlık hissi ve duyguları yönetmede yetersizlik gibi pek çok olumsuz durum tükenmişliğe neden olur. Sürekli başarısızlık ve güçsüzlük duygusu ile baş etmeye çalışmak sonunda kişiyi umutsuzluğa ve hayal kırıklığına sürükler. İşler içinden çıkılamaz bir hal almış ve bir çıkış yolu yok gibidir. Üstüne fiziksel belirtiler giderek şiddetini artırabilir ya da yoğunlaşabilir. Sürekli yorgunluk, sindirim sorunları, kronik baş ağrılarının yanı sıra davranışlarda da olumsuz yönde değişiklikler görülebilir.

5. TÃœKENMÄ°ÅžLÄ°ÄžE ALIÅžMA

Kişi tükenmişlik sendromuyla baş ettiğinin farkında olsa da bundan kurtulamayacağını düşünür ve sanki bu semptomlar hayatının olağan bir parçası haline gelir. Normal bir yaşama kavuşma girişimleri olmaz. Kişinin kariyerine de dâhil olmak üzere hayatının pek çok yönüne tükenmişliğin etkileri yansır. Bir zamanlar severek yaptığı hobilere karşı dahi ilgisini yitirebilir ve hiçbir şey yapmak istemeyebilir. Kendisini her zaman üzgün ve depresif hissedebilir.

TÜKENMİŞLİĞİN NEDENLERİ

Yapılan pek çok araÅŸtırma, tükenmiÅŸlik sendromunun en büyük sebepleri: uzun saatler çalışmak ve çok fazla görev yapmaktır. DiÄŸer bazı faktörler: iÅŸteyken sürekli “göreve hazır” konumda olmanın verdiÄŸi sorumluluk duygusu, yeterince izin kullanamamaktır. TükenmiÅŸlik, çalışanın kiÅŸiliÄŸi ve tutumlarından veya iÅŸ yeri koÅŸullarından ya da her ikisinin birleÅŸiminden kaynaklanabilir.

İŞ YERİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER

• Çalışanla ilgili büyük beklentiler içinde olunması
• Zaman baskısı
• Zorbalık ya da kötü iÅŸ atmosferi olması
• Ä°letiÅŸimin zayıf olması
• HiyerarÅŸi problemleri
• Yöneticilerin baskısı
• Organizasyonel süreçlerin zayıf olması
• Kaynakların kısıtlı olması
• Çalışanın rolü ve sorumlulukların açık ve net belirlenmemiÅŸ olması
• Zayıf ekip çalışmaları
• Zayıf sosyal destek

KİŞİSEL FAKTÖRLER

• KiÅŸinin kendi ile ilgili yüksek ya da gerçekdışı beklentiler içinde olması
• Mükemmeliyetçilik
• Sürekli diÄŸer çalışanların ilgisini ve takdirini beklemek
• Ait hissedememek
• KiÅŸinin ihtiyaçlarını görmezden gelmesi

Yukarıda tükenmiÅŸliÄŸin nedenlerinden, aÅŸamalarından ve sonuçlarından detaylıca bahsettik. Bahsi geçen “kiÅŸi” eÄŸer sizseniz ya da yukarıdaki aÅŸamalardan herhangi birisinde olduÄŸunu fark ettiyseniz bunu deÄŸiÅŸtirmek için ilk önce tükenmiÅŸliÄŸin nelerden kaynaklanabileceÄŸi hakkında düşünmelisiniz. Sebepleri fark ettikten sonra gidiÅŸatı deÄŸiÅŸtirmek için adım atmalısınız. Ä°ÅŸ yükünüzü hafifletmek ve sorumluluklarınızı düzenlemek, deÄŸiÅŸtirmek için yöneticinizle konuÅŸarak her iki taraf için de en makul seçenekleri birlikte deÄŸerlendirebilirsiniz. Ayrıca kendinize dinlenmek ve yenilenmek için gerekli zamanı ayırdığınızdan mutlaka emin olmalısınız

KAYNAK

Simona. (31 Mart 2021). The 5 Stages of Burnout. Vitrue.

DBE Kurumsal Ölçme / Değerlendirme ve Eğitim Merkezi
Bizi Arayın  EÄŸitmenlerimiz