Yetişkin ve Aile

Ruh hastalıkları sıfat, hakaret ve damgalama aracı değildir. Fakat özellikle kişilik bozukluğu olan kişiler, bu tür damgalanmalara maruz kalabiliyor üstelik bunu kendilerine karşı bile yapabiliyorlar. Üstelik kişilik ve kişilik bozukluklarıyla ilgili yeteri kadar bilgi sahibi olmadan bunu yapıyorlar. Örneğin narsist davranan biri ile Narsist Kişilik Bozukluğu olan kişileri birbirinden ayırt etmek zor olabilir. Fakat kişilik özellikleri ve kişilik bozuklukları arasında büyük bir fark vardır ve bunun ayrımını yapabilmek önemlidir.

Kişilik kavramı, alanında uzman psikologlar ve psikiyatristler için dahi karmaşıktır. Sizler de kendinizde veya çevrenizdeki kişilerde fark ettiğiniz bazı özelliklerin, kişilik özelliğinden çıkıp kişilik bozukluğuna dönüştüğünü düşünüyor olabilirsiniz. Haklı da olabilirsiniz çok yanlış düşünüyor da olabilirsiniz. Hatta farkında olmadan ırkçılık veya cinsiyetçilik yapıyor dahi olabilirsiniz. Örneğin, kadınlarda Borderline Kişilik Bozukluğu’nun sık görülmesi, birkaç davranışını gözlemleyerek karşınızdaki kadını yeteri kadar bilgi sahibi bile olmadan yargılamanıza ve onu Borderline olarak damgalamanıza sebep olabilir.

Kişilik özellikleri ve kişilik bozuklukları birbirinden tamamen farklıdır. Aralarındaki en büyük fark ise, kişilik bozukluğunun, bireylerin hayat kalitesini düşürecek ve ilişkilerini olumsuz yönde etkileyecek davranışlarda bulunmalarına sebep olmasıdır. Kişilik özellikleri ve kişilik bozukluklarını birbirinden ayıran diğer faktörler aşağıdaki gibidir.

1. Esnekliğe Karşı Katılık

Kişilik bozukluklarının belirtileri, kişilik özelliklerinden daha katıdır, esnek değildir. Yani, kişide görülen belirtiler anlık ya da dönemsel/durumsal değildir. Kişi, düşüncelerinden ve tutumlarından taviz vermez ve inisiyatif almaz. Kimileri aksini iddia etse de kişilik özellikleri bir dereceye kadar değiştirilebilir. Örneğin dışa dönük bir insan, dışa dönük olduğunun farkındadır ve zaman içinde, herhangi bir sebeple daha içe dönük olmayı seçebilir. Fakat kişilik bozukluklarında, zaman içinde kişinin derinlerine kök salan, katı ve esnetilemeyen düşünce, davranış biçimleri söz konusudur. Bu yüzden kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle çevresindeki kişilerle çatışırlar.

2. Empatiye Karşı Benmerkezcilik

Kişilik bozukluğu ile yaşayan kişiler için, olayları bir başkasının gözünden değerlendirebilmek ve diğerleriyle empati kurabilmek oldukça zordur. Bu insanlar dünyayı başkalarının bakış açısından göremezler. Bu yüzden diğer insanlarla çok fazla çatışma yaşarlar. Çünkü diğerlerinin dünyayı neden kendi gördükleri gibi göremediklerini anlayamazlar. Dolayısıyla görüşlerinin sınırlı veya hatalı olduğunu da fark edemezler. Bu durum, sadece çevrelerindeki kişiler için değil onlar için de oldukça zor ve içinden çıkılamaz bir durum haline gelir. Çatışma söz konusu olduğunda kişilik bozukluğu olan kişiler suçu hep başkalarında ararlar. Öz farkındalıkları oldukça zayıftır. Bu yüzden kendilerinde bir sorun olmadığını düşündükleri için kötü hissettikleri durumlarla ilgili yardım istemek akıllarına dahi gelmez.

3. Tek Bir Özelliğe Karşı Bir Grup Ayırıcı Özellik

Kişilik bozukluğu olan bir insanla bir veya iki ortak özelliğiniz olabilir. Fakat bu sizde de kişilik bozukluğu olduğu anlamına gelmiyor. Kişilik bozuklukları, fark edilebilir birkaç temel belirtinin yanında başka bir dizi belirtiyi de içerir. Psikoloji alanında uzman olan kişiler dahi, bireyde var olduğunu düşündükleri kişilik bozukluğundan emin olabilmek için o kişinin kişilerarası ilişkilerde, iş veya aile krizleriyle başa çıkmaları gereken durumlarda, davranışlarını ve duygularını nasıl yönettiklerine detaylı bir şekilde bilgi aldıktan sonra bir kanıya varabiliyorlar. Bir iki özelliğinizle diğer insanlardan ayrışmanız başka bir durum, sosyal etkileşimi tümüyle olumsuz yönde etkileyen bir dizi özelliğe sahip olmak ise bambaşka bir durumdur.

4. Başkalarının Davranışlarını Anlayabilmeye Karşı Başkalarını Hiçbir Şekilde Anlamamak

Kişilik bozukluğu olan kişilerin, sahip oldukları düşünceler ve sergiledikleri davranışlara neden olan şey genellikle doğaları gereğidir. Yani farklı durumlar için farklı şekilde düşünmezler ya da hareket etmezler. Genellikle bu kişiler geçmişte travmalar (şiddet, cinsel veya fiziksel istismar, aile travmaları, yoğun kaygılar) yaşamış kişilerdir ve maruz kaldıkları bu travmalar sırasında bir neden ararlar, kendilerini yalnız hissederler ve bazı davranışlarının neden ters tepkiyle karşılandığını anlayamazlar. Bir süre sonra da bu kişiler diğerlerinin davranışlarını anlamlandırmakta zorlanmaya başlarlar. Örneğin birçoğumuzda narsisizm özellikleri görülebilir ancak narsist kişilik bozukluğu olan kişi, diğerlerini davranışlarıyla ve düşünce yapılarıyla nasıl etkilediğini ve onlara ne kadar zarar verdiğini anlayamayacaktır. Bu durum, kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler için oldukça kafa karıştırıcıdır.

5. Başa Çıkma Becerilerine Karşı Her Ne Pahasına Olursa Olsun Kaçınmak

Elbette zaman zaman hepimiz sorunlardan kaçınmayı seçebiliriz. Fakat kişilik bozukluğu olan kişiler için bu, adeta seçilecek tek yol gibidir. Başa çıkma becerilerini kullanmak yerine kaçınmak için ellerinden geleni yapmaya meyillidirler.

6. Sağlıklı İlişkilere Karşı Kaybedilen İnsanlar

İç dünyalarındaki karmaşa ve dış dünya arasındaki bu büyük boşluk nedeniyle, kişilik bozukluğu olan kişiler güzel giden ilişkileri dahi sabote etme eğilimindedirler. Sadece romantik ilişkilerde değil tüm ilişki türlerinde kişilik bozukluğu olan bir kişi, sık sık çatışmalara neden olma, sadakatsizlik, bir ilişkiden diğerine hızlı geçiş yapma, ilişkilerde sabırsız davranma, karşıdaki kişiden kaçınma veya aldatma şeklinde kendini gösterebilir.

Tüm bunlara rağmen, kişilik bozukluklarının tedavisi mümkündür. Sadece belirtiler çok fazla kökleşmiş ve uzun zamandır var olduğundan iyileşmek için gerçekten çok istekli olmaları ve cesaretli davranmaları gerekmektedir. Uzman Hornstein diyor ki “Yıkılmasını istediğim bir başka önyargı da Borderline ile ilgili. İnsanlar bu kişilerin çılgın olduğu ve kaçınılması gerektiğini düşünüyorlar. Bu bozukluğun altında yatan travmaları ve korkuları eşelediğinizde çok fazla acı ve çok fazla sevgi bulursunuz. Dürtüsel olmaları yakın ilişkilerde onlar ve karşılarındaki kişiler için korkutucu olsa da bu duru onların kötü insanlar olduğu anlamına gelmiyor. “

Kişilik bozukluğu için etkili olduğu kanıtlanmış çeşitli terapi ve tedavi yöntemleri vardır. Diyalektik Davranış Terapisi, EMDR, Nöroterapi, Sanat Terapisi ve yoga gibi yöntemler yardımcı oluyor. Kişilik bozuklukları her ne kadar katı ve zorlayıcı olsa da, insanlar eğer gerçekten istiyorlarsa dünyayı gördükleri merceği değiştirebilirler.

KAYNAK
Peter A., Austin E., &Gibson G., (2011). Personalitytraitsandpersonalitydisorders. British Journal of Psychology 84(4), 647-661

DBE Yetişkin ve Aile Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın  Terapistlerimiz